N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Er moet in Nederland, net als in Duitsland, een 'Parteiengesetz' komen
Hanco Jürgens is wetenschappelijk onderzoeker aan het Duitsland Instituut in Amsterdam.
De Nederlandse wetgeving voor politieke partijen kent teveel gebreken. Wanneer een strengere Kieswet en de Wet op de Partijfinanciering niet werkt is een Politieke Partijenwet naar Duits model de enig overgebleven optie. Maar eerst moeten we kijken of we de problemen via de eigen beproefde wegen kunnen oplossen.
Niemand had het voor mogelijk gehouden dat een politieke vereniging met slechts één lid in de Tweede Kamer vertegenwoordigd kan zijn. De PVV vond de maas in de wet. En dat wij geen politieke schandalen hebben over partijfinanciering lijkt vooral te liggen aan het gebrek aan wetgeving op dit terrein. Partijen zelf hoeven immers geen openheid van zaken te geven. Als we deze tekortkomingen zelf al niet hadden gezien, dan wijst de EU er wel op via een nieuw statuut voor de financiering van Europese politieke partijen, waarin ook gekeken wordt naar de interne organisatie van een partij.
Het verzet van minister Plasterk tegen de invoering van Europese regelgeving voor politieke partijen is begrijpelijk vanuit de Nederlandse politieke traditie, die nauw aansluit bij de calvinistische gedachte van soevereiniteit in eigen kring. Volgens deze gedachte moet de overheid zich niet teveel bemoeien met zaken die men uit volle overtuiging zelf kan oplossen. De kiezer kan heel goed zelf bepalen op wat voor soort partij hij stemt, daar heeft hij de wetgever niet voor nodig. Grondwettelijk stemt een parlementariër 'zonder last'. Voor het stemgedrag maakt het niet uit in welke verband hij of zij opereert. Een belangrijk argument is ook dat gekozen politici niet in de weg gelopen moeten worden door door de staat benoemde rechters. Maar in de praktijk zijn er teveel open eindjes. Het is dus niet zo gek dat Nederland op dit punt gewezen wordt via een EU-achterdeur.
Op de achtergrond van deze discussie speelt het Duitse democratiebegrip een belangrijke rol. In het Duitse Parteiengesetz is de organisatie, financiering en het democratisch gehalte van politieke partijen tot in detail vastgelegd. Dat past bij de Duitse staatsrechtelijke traditie van na de Tweede Wereldoorlog, vastgelegd om nieuwe machtsconcentratie te voorkomen. In Duitsland speelt de rechter, vooral het constitutionele hof, een belangrijke rol in de politieke besluitvorming. Het Duitse model kreeg in de EU extra prestige door de aansluiting van Oost-Europese landen; zij hadden hun democratieën veelal naar Duitse leest ingericht. Ook de Nederlandse overheid zou er goed aan doen om op een aantal punten heldere, duidelijke grenzen te trekken. Het is geen goede zaak dat een politieke partij met slechts één lid vertegenwoordigd wordt door meerdere leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. In Duitsland had de PVV in deze vorm niet deel kunnen nemen aan de verkiezingen.