De Kroatische parlementaire verkiezingen

Nevenka Tromp, verbonden aan Europese Studies aan de Universiteit van Amsterdam

Op 8 november zullen de eerste parlementaire verkiezingen plaatsvinden sinds de Kroatische toetreding tot de EU in juli 2013. Naar verwachting zullen zij weer een krachtmeting worden tussen twee ideologische rivalen: de nationalistisch gezinde Kroatische Democratische Gemeenschap (HDZ) en de Sociaal-Democratische Partij (SDP). De verkiezingscampagne staat in het teken van de vluchtelingencrisis die Kroatië in de greep houdt sinds afgelopen zomer. In drie maanden tijd zijn er meer dan 204,000 vluchtelingen uit het Midden-Oosten Kroatië binnen gekomen. De gevolgen van de crisis zijn schrijnend: de politie en de grenscontrole kan de illegale oversteek niet controleren en de betrekkingen met de buurlanden zijn onder druk gezet. 

Chaos aan de grens

Het oorspronkelijke plan om de vluchtelingenstroom via Hongarije verder naar Europa te helpen, blijkt niet meer mogelijk omdat Hongarije de grenzen met Servië en Kroatië heeft gesloten. Voor de meer dan 1500 vluchtelingen per dag die de grens van Kroatië oversteken loopt de enige doorstroomroute naar West Europa via Slovenië. In de bilaterale contacten hebben de twee landen afspraken gemaakt voor het vormen van een zogeheten transit corridor, maar ondanks de goede wil is de crisis moeilijk te controleren. De dreigende chaos aan de grens met Slovenië groeit met de dag. 

Onder Kroaten is de indruk ontstaan dat Kroatië aan haar lot wordt overgelaten en dat Brussel geen strategie heeft om de crisis het hoofd te bieden, zeker als in navolging van Hongarije ook Slovenië de grens met Kroatië zou gaan sluiten. In de al gaande verkiezingscampagne is daarom de belangrijkste uitdaging voor de zittende centrumlinkse regeringscoalitie, aangevoerd door de SDP, om de kiezers te overtuigen dat voor het huidige vluchtelingenbeleid geen alternatief bestaat.

Politieke versplintering

De SDP heeft de parlementaire verkiezingen in 2011 gewonnen en daarmee was de achtjarige heerschappij van de HDZ verbroken. De regering van 2011 werd een coalitieregering met drie kleine partijen: de 'Kroatische Volkspartij' (HNS), De 'Kroatische Partij van Gepensioneerden' (HSU) en de 'Democratische Vergadering van Istrië' (IDS). De regeringscoalitie heeft vanaf zijn begin problemen gekend. De onenigheden binnen de SDP hebben geleid tot versplintering van de partij. Twee voormalige SDP-prominenten hebben de partij verlaten en een eigen partij opgericht: in 2013 stichtte Mirela Holy, de voormalige SDP Minister van Milieu, de 'Duurzame Ontwikkeling van Kroatië' (ORAH) en in 2015 stichtte Ivo Josipović, de voormalige President van Kroatië, de 'Vooruit Kroatië: Progressieve Alliantie'. 

De belangrijkste coalitiepartner, de HNS, was ook opgesplitst in twee partijen: Radimir Čačić, de voormalige voorzitter en de voormalige Minister van de Economische zaken, heeft in 2014 de ‘Volkspartij – Hervormers’ opgericht. De SDP gaat de verkiezingen tegemoet in een coalitie met zes partijen, waaronder vier kleine regionale partijen die nog geen vertegenwoordigers in het parlement hebben. De twee nieuwe partijen, ‘Volkspartij Hervormers’ en ‘Vooruit Kroatië’ gaan hun eerste parlementaire verkiezingen ooit tegemoet als de coalitie ‘Succesvol Kroatië’. Deze versnippering aan de linkse vleugel heeft niet zozeer te maken met de partijprogramma's of politieke en sociale strategieën, maar is een gevolg van de heersende politieke cultuur, gekenmerkt door een botsing van de ego's van de partijleiders. De toon in de omgang met elkaar werd gezet door de zittende premier en de SDP-leider Zoran Milanović, die overkomt als nukkig, intolerant en arrogant. Het is maar de vraag of de SDP zich deze politieke onvolwassenheid kan veroorloven. Milanović krijgt een nieuwe kans om de verkiezingen te winnen door een coalitie te vormen met zes kleinere partijen, verenigd onder de naam ‘Kroatië Groeit’. Deze coalitie is zeker nodig om de SDP achterban te versterken.

Ontevredenheid

De ontevredenheid onder de kiezers over de SDP-regering werd namelijk al duidelijk tijdens de presidentiële verkiezing, die eerder dit jaar werd gehouden. Deze werd gewonnen door de HDZ-kandidaat Kolinda Grabar-Kitarević. Zij versloeg in de tweede ronde de SDP kandidaat Ivo Josipović. Deze verkiezing heeft ook de behoefte van de kiezers aan meer radicale linkse partijen ontbloot. De derde plaats in de verkiezingen werd gewonnen door Ivan Vilibor Sinčić, een toen 24 jaar oude activist van de ‘Levende Muur’-actiegroep, genaamd naar hun stijl van actievoeren: zij houden met hun eigen lichamen politie-eenheiden tegen bij de uitzetting van burgers met opgehoopte schulden uit hun woningen. De 'Levende Muur' heeft de presidentiele verkiezingen zeer goed gebruikt om nationale bekendheid te verwerven en is in een paar maanden van een actiegroep tot een politieke partij gegroeid. Met een radicaal sociaal programma zullen deze partijen een aantrekkelijk alternatief worden voor proteststemmen van de traditionele SDP- en HDZ-kiezers.

De HDZ gaat de verkiezingen in met zes kleine rechtse partijen, verenigd in de ‘Patriottische Coalitie.’ De HDZ-lijsttrekker Tomislav Karamarko en Grabar-Kitarević zijn de gezichten van de HDZ-campagne geworden.  Beide gebruiken de vluchtelingencrisis om de regerende sociaal-democratische coalitie aan te vallen op hun gebrek aan competentie en slagvaardigheid. Grabar-Kitarević ging zelfs zo ver in haar kritiek op de minister met verantwoordelijkheid voor de vluchtelingen dat zij aanbood om de uitvoerende taken van de regering over te nemen zodra de Grondwet het zou toestaan. De media en de regerende partijen reageerden verontwaardigd en vroegen zich af of het een oproep tot een putsch was of onwetendheid. 

Het oordeel van de kiezer

Het is maar de vraag of de kiezers deze onhandige uitvallen ongestraft zullen laten. Een president hoort zich niet in te zetten voor de belangen van de eigen partij. Ongeacht of HDZ wint of verliest, hoort de president op afstand te blijven en de wil van het volk te respecteren, maar liefst ook het vertrouwen te genieten van zowel de verkiezingswinnaars als de -verliezers. Sinds haar aantreden in februari 2015 zorgde haar retoriek voor een diepe kloof tussen het Presidentieel Kabinet en de regering. Zij voert haar eigen buitenlands beleid, zonder overleg met de regering. Haar recente bezoek aan Hongarije en de gesprekken met de Hongaarse premier Viktor Orban, tijdens de spanningen tussen de twee landen over de Hongaarse besluit om de grens met Kroatië te sluiten voor de vluchtelingen, hebben niet veel goeds gedaan. Zij koos ervoor om in haar publieke uitspraken de Hongaarse politiek te verdedigen. 

Een Regering van Nationale Eenheid

Als lijsttrekker zal Karamarko tot het laatste moment op zijn hoede moeten zijn, omdat de voorsprong die de HDZ in de meeste verkiezingspeilingen heeft zo kan veranderen. Welke partij ook wint, het zal met een zeer kleine marge zijn. Kroatië is niet gediend door een felle politieke verdeeldheid. Nu gaat veel kostbare tijd verloren aan zinloze persoonlijke aanvallen. De kiezers zijn de agressieve politieke retoriek zat en zoeken actie en slagvaardigheid. Door de sociaal-economische achterstand van sommigen is er een klasse van 'nieuwe armen' ontstaan van gepensioneerden en jongeren met weinig of geen werkervaring, en het aantal mensen in deze klasse zal alleen groter worden door het gebrek aan economische groei. 

De twee tegenovergestelde ideologische kampen, de SDP en de HDZ, zullen in het belang van de burgers met verenigde krachten de problemen zoals de vluchtelingencrisis en werkloosheid strategisch moeten aanpakken. Kortom: Kroatië is weer aan een Regering van Nationale Eenheid toe.