Veel debatten, weinig effect

Je kunt geen radio of tv aanzetten of je wordt getrakteerd op een van de meer dan dertig lijsttrekkers van de partijen die deelnemen aan de Tweede Kamerverkiezingen. In een interview, een debat, een spelletje, een reclamespot of een talkshow. Ze moeten wel, al die lijsttrekkers, want de coronacrisis beperkt de mogelijkheden aanzienlijk om de politieke boodschap onder de aandacht van de kiezers te brengen.

Alleen Thierry Baudet van Forum voor Democratie negeert de pandemie en trekt door het land, op zoek naar zijn kiezers. Vanaf een mobiel podium spreekt hij zijn achterban enthousiast toe op pleinen en parkeerterreinen, schudt ongegeneerd handen en staat klaar voor selfies met zijn kiezers. Hoeveel mensen hierdoor besmet zijn geraakt, is niet bekend. Evenmin of de optredens nieuwe kiezers hebben opgeleverd. In de peilingen blijft Forum stabiel op vier zetels, wat hij overigens ontkent. In het verleden zijn dat er heel wat meer geweest.

Kiezers zijn kennelijk niet van plan van partij te wisselen. Dat geldt voor de meeste partijen. De VVD zakt iets, van meer dan veertig zetels in de peilingen naar hoog in de dertig, maar houdt zijn politieke tegenstanders op een niet in te halen afstand. De PVV staat onbedreigd op plek 2. De derde plek leek lange tijd weggelegd voor het CDA, maar wordt nu bedreigd door D66. Wat lager proberen de partijen in de middenmoot (PvdA, GroenLinks, SP) elkaar zeteltjes af te snoepen maat het blijft niet meer dan wat gerommel in de marge.

De radio- en televisiedebatten, hoe spraakmakend soms ook, hebben nauwelijks invloed op het stemgedrag. Radio 1 trapte de campagnestrijd af met een best wel inhoudelijk debat, maar geen kiezer die daardoor van mening veranderde. Ook het RTL-debat, twee dagen later, veroorzaakte geen verschuivingen in de peilingen. Zelfs de vondst om lijsttrekkers rechtstreeks te confronteren met kritische burgers was weliswaar spraakmakend, maar bracht de kiezers niet op andere gedachten.

Ook de 1-op-1’tjes bij Pauw, de kritische ondervragingen bij Nieuwsuur, de politieke gasten in de talkshows Jinek en Op1, de oubollige gastpresentatoren bij omroep WNL veroorzaakten geen gamechanger, de onverwachte wending in de kiezersvoorkeur door een blunder of een verrassend goed optreden. Zo verloor Wouter Bos (PvdA) in 2006 essentiële zetels voor de overwinning, toen hij door Jan Peter Balkenende (CDA) werd weggezet als draaier. Diederik Samsom daarentegen, ook PvdA, scoorde in 2012 zo goed met zijn ‘eerlijke verhaal’ in tv-debatten dat de VVD wel moest gaan regeren met de sociaaldemocraten.

Waarom de kiezers nu zo trouw blijven aan hun oude partij heeft alles te maken met de coronacrisis, die politieke onderwerpen als de toekomst van de zorg, het onderwijs en de arbeidsmarkt in de schaduw zet. Vooral de VVD profiteert van de pandemie, waarin we ons kennelijk scharen om de macht, in het bijzonder om de minister-president. We steunen massaal de coronamaatregelen van zijn kabinet en zijn ervan overtuigd dat Mark Rutte ons uit de crisis kan loodsen. Bij de VVD was het tot nu toe niet gebruikelijk om in verkiezingscampagnes de lijsttrekker centraal te zetten. Geen foto’s maar teksten op de flyers en aanplakbiljetten. Nu staat Rutte prominent op de posters, speelt hij een hoofdrol in de reclamespotjes. De VVD had Rutte als stemmentrekker al eerder ontdekt, maar maakt daar pas nu ook onbeschaamd gebruik van.

Als er al wijzigingen zijn, tamelijk miniem weliswaar, dan zie je die vooral bij CDA en D66. Het CDA had gehoopt met 'wonderboy' Wopke Hoekstra een werkelijke bedreiging voor Mark Rutte te zijn. Maar de man die het lijsttrekkerschap aanvankelijk weigerde omdat hij zich meer bestuurder dan politicus voelde, mist het politieke fingerspitzengefühl. Hij ging in de fout door in strijd met de coronaregels een rondje te schaatsen in Thialf. Dat werd hem nog vergeven. Maar zijn voorstel voor verkorting van de ww-duur en zijn gemis aan feitenkennis van het CDA-verkiezingsprogramma kost de partij kiezers. Leden vragen zich af of het CDA niet beter was af geweest met Pieter Omtzigt als lijsttrekker. Dodelijker kan niet, zo vlak voor de verkiezingen.

D66 is een ander verhaal. Hoewel Sigrid Kaag het zwaar te verduren heeft op social media - haar stem irriteert twitteraars, instagrammers en Facebooklezers - blijft zij vasthoudend haar standpunten uitleggen en verdedigen. In de debatten overheerst ze niet maar gaat ze ook niet onderuit, wat knap is voor een politieke debutant. Dat levert een klein beetje winst op in de peilingen. En omdat het CDA licht verliest, kruipen deze twee partijen naar elkaar toe.

Maar van grote veranderingen is geen sprake en die komen er ook niet, zo kort voor de verkiezingen. Ondanks de veelheid aan debatten, die soms interessant, soms vermakelijk zijn, beweegt de kiezer nauwelijks. Het zijn juist de partijen die bijna geen media-aandacht krijgen, die de kiezer weten te raken. JA21 van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga, Volt en misschien ook Code Oranje van Richard de Mos maken een reële kans om in de Tweede Kamer te komen.

Jos Heymans, oud-politiek verslaggever, is politiek columnist voor RTL Nieuws.