Bosnië is nog lang niet klaar voor de Europese Unie, maar hoe nu verder?

In 2013 is in Bosnië-Hercegovina een volkstelling gehouden. Eind juni van dit jaar zijn de resultaten bekend geworden. Drie jaar om de resultaten van een volkstelling te kunnen presenteren, waaruit bleek dat de bevolking voor net iets meer dan de helft uit moslims bestaat.

Deze resultaten vallen niet goed bij de Servische minderheid (naast de moslims en de Serviërs is er ook nog een redelijk grote Kroatische minderheid). Duidelijk is dat deze eerste volkstelling na de burgeroorlog zeer gevoelig ligt. De verdeling van de macht in dit nog steeds uiterst gespleten land hangt hier in belangrijke mate van af. De minister-president van de Servische deelrepubliek Dodik heeft de uitslag van de volkstelling dan ook onmiddellijk verworpen en dreigt de samenwerking op nationaal niveau te boycotten. De Bosnische Serviërs stellen zich op het standpunt dat ten onrechte stemmen van Bosniërs die in het buitenland wonen zijn meegeteld. Wanneer dit niet zou zijn gebeurd, zouden de verhoudingen volgens hen anders liggen.

Bij alle commotie in de wereld dreigt de aandacht voor Bosnië te verslappen. Er is terecht veel aandacht voor onder andere de burgeroorlog in Syrië. Maar niet moet worden vergeten dat de gruwelijke burgeroorlog in Bosnië nog steeds ieder moment weer op kan laaien. De etnische spanningen zijn nog steeds aanwezig en van verzoening is nog nauwelijks sprake.

(kandidaat-)lidmaatschap Europese Unie

De oorspronkelijke bedoeling na de burgeroorlog was dat het land steeds meer in de invloedssfeer van de Europese Unie zou komen en uiteindelijk lid zou worden. Dit lidmaatschap lijkt nu verder dan ooit. De volkstelling was een belangrijke voorwaarde voor de EU om de gesprekken met Bosnië verder aan te gaan. Eindelijk zijn er na drie jaren de resultaten, maar ogenblikkelijk zijn deze resultaten weer verworpen door de Servische Bosniërs. Bekendmaking van de resultaten van de volkstelling was zelfs één van de vele voorwaarden voor het kandidaat lidmaatschap van de EU. Aan deze voorwaarde is nu voldaan, maar het verwerpen van de uitslag door de Servische deelrepubliek brengt het kandidaat lidmaatschap nog niet veel verder. Het land is dan ook nu nog steeds een potentieel kandidaat lidstaat. Het echte lidmaatschap van de EU is nog steeds ver weg. Het land wordt in belangrijke mate geregeerd als een protectoraat van een wat onduidelijke internationale gemeenschap. Er is een Hoge Vertegenwoordiger die formeel de voortgang van het vredesproces na het einde van de burgeroorlog in 1995 in de gaten moet houden (‘to monitor’). Hij is formeel geen hoge vertegenwoordiger van de EU of van de VN. Hij legt verantwoording af aan een raad waarin een groot aantal landen is vertegenwoordigd die betrokken zijn of waren bij het vredesproces (Peace Implementation Council). In de praktijk heeft de EU hierin een zeer zware stem. De Hoge Vertegenwoordiger heeft veel macht, zo heeft hij in het verleden wetten opgelegd en Bosnische functionarissen ontslagen waaronder gekozen politici (waaronder een voorganger van Dodik als president van de Servische deelrepubliek) en rechters.

Van grote weerstand tegen deze rol van de internationale gemeenschap en met name de EU lijkt bij de bevolking geen sprake te zijn. Grote incidenten hebben zich tot op heden niet voor gedaan. Wellicht dat de historie hierbij een belangrijke rol speelt. De Bosnische bevolking is gewend aan overheersing door onder andere het Ottomaanse Rijk en de communisten onder leiding van Tito. De nieuwe ‘overheerser’ is dan de internationale gemeenschap en met name de EU. De Bosnische bevolking lijkt zich hierbij (soms een beetje morrend) neer te leggen.

Maar, hoe nu verder? Niemand die het weet en zeker de EU niet. Het land zal nog wel enige tijd een soort protectoraat van de EU moeten blijven. De eigen bevolking zou moeten inzien dat de verschillende bevolkingsgroepen samen moeten werken. Het is inmiddels meer dan twintig jaar geleden dat de burgeroorlog is afgelopen. De EU moet geduld hebben en er vanuit gaan dat het wellicht nog zeer vele jaren zal duren voordat Bosnië toe kan treden tot de EU. Tot die tijd zal de internationale gemeenschap (EU) Bosnië als een soort protectoraat moeten behandelen. Democratisch is dit niet, maar een nieuwe burgeroorlog is geen aanlokkelijk perspectief.

Gerrit Dijkstra is universitair docent bij het Instituut Bestuurskunde van de Universiteit Leiden.