Hoe staat het met de formaties in de provincies?

Lange formaties

Net als bij de Gemeenteraadsverkiezingen duurt het lang voor er nieuwe bestuurders benoemd worden. We beginnen in het noorden. In zowel Groningen als Drenthe zijn namelijk wel al colleges benoemd. In beide gevallen brede coalities: in beide provincies doen GroenLinks, PvdA, VVD, CDA en ChristenUnie mee. In Groningen voegt D66 zich er ook bij.

In zeven provincies is de informatie afgerond en is er een formateur aan het praten met een voorkeurscoalitie: Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Noord-Holland, Zeeland en Limburg.

In drie provincies is men nog in de informatiefase. Dat wil zeggen dat er nog geen voorkeurscoalitie is onderhandeld. Dit geldt voor Limburg, Flevoland en Zuid-Holland. In Limburg werken twee formateurs, de CDA’er Ger Koopmans en GroenLinks’er Geert Gabriëls, aan verbreding van de huidige coalitie van VVD, CDA, PvdA en D66. In Zuid-Holland probeert oud-VVD-leider Hans Wiegel een wiel toe te voegen aan het motorblok van FvD, VVD en CDA. Ook in Flevoland zoeken voormalige Kamerleden Bas Jan van Bochove (CDA) en Willibrord van Beek (VVD) naar een meerderheid voor een coalitie van FvD, liberalen en Christendemocraten. In beide formaties zijn de ogen gericht op de ChristenUnie en in Zuid-Holland ook op de SGP.

Wat verklaart de traagheid van de formaties? De programmatische polarisatie kan het bijna niet zijn. Als je kijkt naar de verkiezingsprogramma’s zoeken alle partijen van rechts tot links naar een balans tussen duurzaamheid en bedrijvigheid.

De binnenkomst van een grote nieuwe partij lijkt een belangrijke verklarende factor. In de vier provincies waar FvD meer dan 15% van de stemmen scoorde is men in de helft nog niet klaar met de informatie. In zeven van de acht provincies waar FvD minder dan 15% van de stemmen heeft gehaald is de informatie wel afgerond. Sterker nog, in een kwart van die provincies is men al klaar. Dit lijkt erop te duiden dat de binnenkomst van FvD de formaties ernstig gecompliceerd heeft.

Wie zitten er aan tafel?

De verkiezingsuitslag leverde dus een grote schok op: de opkomst van een nieuwe partij als FvD en de groei van GroenLinks. Is dit ook zichtbaar in de colleges?

Het opvallende is dat de oude bestuurderspartijen nog steeds het beste vertegenwoordigd zijn in de colleges: VVD en CDA zitten allebei in elf provincies aan tafel. In Utrecht zit de VVD niet aan tafel en in Noord-Holland het CDA niet. De PvdA zit niet aan tafel in Flevoland en Zuid-Holland, de enige twee provincies waar FvD nog meepraat. De winst van FvD is vooralsnog niet vertaald in een sterke positie bij coalitieonderhandelingen.

Maar ook voor de andere winnaar, GroenLinks, heeft electorale winst zich niet evenredig uitbetaald: deze partij zit bij zeven onderhandelingen aan tafel. Dat is evenveel als de ChristenUnie. Dit terwijl GroenLinks twee keer zoveel zetels heeft als de ChristenUnie.

De andere partijen die nog aan tafel zitten zijn D66 (in vijf provincies) en SGP (vier provincies). In Friesland onderhandelt de Friese Nationale Partij mee. Opvallend is dat de SP nergens aan tafel zit. Na de laatste Statenverkiezingen nam de partij deel aan colleges in zes van de twaalf provincies.

De formateur

De andere persoon die aan tafel zit is de (in)formateur. 27 personen namen de taak op zich om als relatief onafhankelijke persoon het collegevormingsproces te leiden. 23 daarvan bekleden een politiek ambt of hebben dat gedaan. Hiertussen zaten Kamerleden, burgemeesters, commissarissen, wethouders en gedeputeerden. Drie van de zes GroenLinks-(in)formateurs kwamen uit de huidige Kamerfractie, waaronder de buitenlandwoordvoerder Bram van Ojik in Utrecht. Terwijl bij PvdA, VVD en CDA het juist met name mensen met lokale of regionale bestuurlijke ervaring waren. Hier zaten ook mensen tussen met lokale en nationale ervaring zoals Willibrord van Beek (de oud-commissaris van de Koningin die ook tijdelijk landelijk voorzitter van de VVD-fractie was) en Jan Jacob van Dijk, die eerder gedeputeerde en Kamerlid was. Vier van de onderhandelaars hadden niet eerder een politiek ambt bekleed. Twee van de drie door FvD naar voren geschoven informateurs kwamen van buiten de politiek: de voormalig Schiphol directeur Hans Smits in Noord-Holland en en tv-persoonlijkheid Annemarie van Gaal. Beiden leverden hun opdracht in. In Friesland kreeg juist voormalig griffier Evelien van Blaauw de opdracht nadat CDA-Kamerlid Harry van der Molen de formatie had afgerond. In Noord-Brabant leidt onderwijsbestuurder Huub Dekker samen met GroenLinks-gedeputeerde Mariëtte Pennarts de onderhandelingen.

Middenpartijen aan de macht

Welke conclusies kunnen we hieruit trekken? De tsunami die FvD in de verkiezingsuitslag teweeggebracht heeft, lijkt stuk te lopen op de kust van de formatie. De traditionele bestuurderspartijen lijken aan de touwtjes te blijven in de formatie. Oppositiepartijen die zich de afgelopen jaren meer constructief hebben opgesteld zoals GroenLinks, de ChristenUnie en de SGP voegen zich daarbij. Zeker nu de SP zich buiten colleges houdt en FvD maar heel beperkt in de colleges komt, worden de Nederlandse provincies geregeerd vanuit het midden.

Tabel: staat van de formatie in 12 provincies 24 mei 2019

Voor de provincies waar er nog sprake is van een informatie: De partijen voor de plus vormen het motorblok in die provincie die verkennen of ze kunnen samenwerken met de partijen na de plus.

Simon Otjes is verbonden aan het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen te Groningen.