Staatsrecht VS verder onder druk

De Verenigde Staten bevinden zich al geruime tijd in een constitutionele crisis. Met het oog op de aanstaande tussentijdse verkiezingen voor het Congres op 8 november zijn een paar waarnemingen van belang.

Congres verlamd

De verkiezingen van 8 november a.s. gaan over de verkiezing van alle leden van het Huis van Afgevaardigden en 34 leden van de Senaat. Wat we zien is dat de tegenstellingen tussen Democraten en Republikeinen wederom op scherp worden gesteld. En dat terwijl het land een traditie van ruim 200 jaar heeft waarin beide partijen elkaar konden vinden over partijbelangen heen. Dit wordt als ‘Bipartisanship’ omschreven. We kunnen vrij precies bepalen wanneer het Congres verscheurd raakte door scherpe tegenstellingen tussen beide partijen. Dat was 1995. In dat jaar werden door een fanatieke Republikeinse voorzitter van het Huis (Newt Gingrich) de politieke meningsverschillen op scherp gezet en werden Democraten als onbetrouwbaar en gevaarlijk weggezet. Sindsdien is dit alleen maar erger geworden. De verhoudingen in Washington DC zijn totaal verziekt, wantrouwen overheerst en perspectief op een langetermijnbeleid, ontbreekt volledig. Een belangrijke oorzaak voor deze chaos is Trump.

Trumps invloed

De verhoudingen in Washington werden nog veel scherper toen Donald Trump zich in 2018 kandidaat stelde voor het presidentschap. Vanaf dat moment zijn de politiek-bestuurlijke verhoudingen totaal verziekt. Scherp gezegd: je bent voor of tegen Trump; er is geen enkele nuance mogelijk. Alle Republikeinse kandidaten staan voor de vraag of hij/zij Trump steunen in zijn ontkenning van de uitslag van de presidentsverkiezingen van 2020. Sommige kandidaten gaan zelfs zover dat zij bij voorbaat de uitslag van 8 november niet zullen respecteren. Ik noem een paar kandidaten die we in de gaten moeten houden. Van de kandidaten voor de Senaat zijn dat: Ted Budd in North Carolina, Blake Masters in Arizona, Kelly Tshibaka in Alaska and J.D. Vance in Ohio. Voor de functie van gouverneur zijn dat Tudor Dixon, staat Michigan, en Geoff Diehl, staat Massachusetts.

Staatsrecht onderuit

In de VS wordt het staatsrecht met voeten getreden. Essentieel voor elke democratie zijn vrije en geheime verkiezingen. Republikeinen hebben de afgelopen jaren vele pogingen gedaan om het kiesrecht van burgers in te perken door zware eisen te stellen aan hun registratie. Texas probeert zoveel mogelijk stembureaus weg te halen. Florida beperkt het aantal stembussen en stemmen bij volmacht. En dat allemaal met instemming van de hoogste rechter in de VS, het Hooggerechtshof in Washington. Bij de Senaat ligt op dit moment het wetsvoorstel ‘the John Lewis Voting Rights Advancement Act’ (vormen van federaal toezicht op statelijke kieswetgeving). Echter, door obstructie van Republikeinen haalt dit belangrijke wetsvoorstel geen meerderheid in de Senaat.

Wat we hier zien is het geleidelijk wegzakken van de VS als democratisch land. In diverse staten trachten voornamelijk oudere, witte, Republikeinse mannen hun wil op te leggen aan de bevolking, die steeds meer divers is samengesteld. Het stemrecht wordt uitgehold en de uitslag van verkiezingen worden openlijk vóóraf in twijfel getrokken. En dat terwijl in de VS tot op heden alle verkiezingen voorbeeldig verliepen. Zelden was sprake van verkiezingsfraude.

Bedenkelijk zijn recente uitspraken van het Hooggerechtshof. Dankzij Trump zijn daar de afgelopen jaren drie uiterst conservatieve rechters benoemd, die nu een meerderheid van 6 tegen 3 hebben in het Hof. Dit jaar heeft het Hof een aantal zeer omstreden uitspraken gedaan. Ik noem er twee. De meest omstreden uitspraak is Dobbs v. Jackson, waarin het recht op abortus, dat sinds 1973 door hetzelfde Hof in het leven was geroepen, wordt afgeschaft. Staten krijgen van het Hof de kans om vrouwen en hun omgeving (ook artsen) strafrechtelijk te vervolgen bij abortus. De negatieve reacties waren ongehoord fel. Ook verwierp het Hof een honderd jaar (!) oude wet van de Staat New York die het dragen van wapens in het openbaar beperkte. De VS lijden zwaar onder de vele schietincidenten en massale aanslagen op onschuldige burgers, onder wie ook kinderen.

De President

President Biden doet zijn best en heeft een aantal belangrijke wetsvoorstellen door het Congres geloodst. Het gaat om de grote infrastructuurwet die uitgaven van meer dan 1000 miljard dollar met zich brengt. Wat Trump niet lukte, kreeg Biden wél met ruime meerderheden door het Congres. Een andere belangrijke wet is de ‘Inflation Reduction Act’ die onder meer 400 miljard dollar aan belastingverlaging en subsidies verleent voor onder meer schone energie en elektrische auto’s. Een doorbraak in de VS.

8 november

Indien de Republikeinen de meerderheid van het Huis veroveren en wellicht ook van de Senaat, dan zal het hele wetgevingsproces tot stilstand komen: Biden krijgt er geen voorstel meer doorheen. Zelfs militaire hulp aan Oekraïne kan heroverwegen worden. Bovendien verwacht ik een groot aantal rechtszaken over de uitslagen in de staten waar populistische kandidaten zich niet wensen neer te leggen bij de uitslag. Chaos en onduidelijkheid alom. Ook verwacht ik een aantal uiterst behoudende uitspraken van het Hooggerechtshof dit najaar en begin volgend jaar. Het gaat dan om belangrijke zaken als kiesdistricten en kiesrecht in de staat Alabama en de toelating van studenten op basis van ras bij de universiteit van Harvard en die van North Carolina.

Kortom, de interne instabiliteit van de VS zal mijns inziens nog verder toenemen. En dat voor een land dat ooit gold als hét voorbeeld van democratie en rechtsstaat, ‘a shining city upon a hill’.

dr. Eric Janse de Jonge is voormalig politicus en gespecialiseerd in de Nederlands en Anglo-Amerikaans staatsrecht.