Guantánamo en rechtsstaat/rechtsorde

Aalt Willem Heringa, hoogleraar staatsrecht universiteit Maastricht

Guantánamo doet nu 13 jaren dienst als gevangenis. Van de bijna 800 gevangenen zijn er inmiddels 678 vrijgelaten of overgedragen. In 2016 zijn er twee vrijgelaten en overgedragen aan Ghana. En verder is er een gevangene vrijgelaten en zijn er tien overgebracht naar Oman. De huidige stand is dat er nog steeds  91 personen gevangen zitten. Een groep van 24 personen is de afgelopen jaren op de lijst gezet van vrij te laten personen als er een land is dat ze wil opvangen.

Een aantal landen heeft er aan meegewerkt om ex-gevangenen op te vangen. Nederland niet. Reden daarvoor is dat de VVD er niet voor is om aan zo'n opvang mee te werken. Vanuit de Eerste Kamer wordt aangedrongen op Nederlandse activiteit. in 2015 vroeg CDA senator Franken daarvoor al aandacht en in hetzelfde jaar stelden PvdA, D66, GroenLinks en ChristenUnie vragen aan minister Koenders (2015-2016, Aanhangsel nr. 1). Koenders antwoordde volmondig ja op de vraag of hij van mening was dat het almaar uitblijven van een eerlijk proces een smet is op de rechtspleging binnen een nationale rechtsstaat en ook binnen de internationale rechtsorde. Maar dat antwoord leidde niet tot enige toezegging of actie. Want zo schreef Koenders:

"Het kabinet neemt voorlopig geen besluit over het Amerikaanse verzoek tot overname van 1-2 gedetineerden. Pas nadat de Amerikaanse regering verdere betekenisvolle stappen heeft gezet richting sluiting van de detentiefaciliteit inclusief berechting van de overgebleven gedetineerden, zal het kabinet dit verzoek in overweging nemen". Let wel, er staat niet, zal het kabinet zo'n verzoek inwilligen. Dus een of twee in strijd met het nationale en internationale recht vastgezette gedetineerden mogen niet naar Nederland omdat de VS nog onvoldoende betekenisvolle stappen heeft gezet. Mij dunkt dat de bereidwilligheid van vele andere landen om gevangen op te nemen bij dragen aan de afbouw van Guantánamo. 

Het heeft alles weg van een politieke blokkade: het kabinet kan voor zo'n besluit niet op de steun van de VVD rekenen. Rechtsstaat en rechtsorde wijken hier voor partijpolitieke overwegingen. De Amerikanen mogen in allerlei conflicten met onze steun de kastanjes uit het vuur halen, maar hoeven dan van ons geen verdere assistentie te verwachten, ook niet als die assistentie evident de rechtsorde dient.

De Nederlandse Grondwet bepaalt dat de regering de internationale rechtsorde dient te bevorderen. Minister Koenders beaamt volmondig en terecht dat Guantánamo een smet op die rechtsorde is. Opvang van enkele gedetineerden draagt evident bij aan het uitwissen van die smet. Dan ligt de oplossing toch voor de hand, en moet kleine partijpolitiek toch wijken voor het beginsel? Nee dus. Helaas.