Campagnesymposium

Op 2 oktober 2025 organiseerden Gerrit Voerman (RUG, DNPP), Philip van Praag (UvA) en Harm Kaal (Radboud Universiteit) - drie van de auteurs van "De strijd om de stembus. Verkiezingscampagnes voor de Tweede Kamer vanaf 1848" - met het Montesquieu Instituut een symposium over campagnevoering in Nederland. Emeritus-hoogleraar Gerrit Voerman opende het evenement. Het programma richtte zich op drie kernthema's: politieke debatten, opiniepeilingen en sociale media.

Beer Prakken, promovendus aan de Rijksuniversiteit Groningen, analyseerde humor in politieke debatten. Hij stelde dat televisiedebatten in Nederland meer electoraal effect hebben dan in de Verenigde Staten, vooral wanneer duidelijk is wie als winnaar uit het debat komt.

Prakken benadrukte dat humor steeds belangrijker wordt in de politiek. Hij verwees naar Trump als entertainer, Zelensky en zelfs John Stewart die gepolst wordt als presidentskandidaat. Humor heeft twee functies: het werkt overtuigend (even effectief als serieuze communicatie) en het dient als deflectiemiddel ("was maar een grapje").

Als casestudy gebruikte Prakken het SBS-debat, waarin Geert Wilders meer dan vijf keer refereerde aan Vandaag Inside en Johan Derksen. Volgens Maurice de Hond was dit doorslaggevend voor de groei van de PVV. Hij suggereerde een verband tussen personalisering van de politiek en de groei van cynische humor, waarbij cynisme, spektakel en entertainment nauw samenhangen.

Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam behandelde opiniepeilingen als vorm van politiek entertainment. Zelfs na de rellen in Den Haag won de PVV een zetel, terwijl D66 er een verloor. Hoewel peilingexperts dit als statistische ruis bestempelen, hebben zulke kleine verschuivingen wel degelijk impact.

Van der Meer zette de begrippen 'peilers' en 'duiders' goed naast, of zelfs tegenover elkaar. Hij stelde dat de peilingen gebaseerd zijn op data, en hierbij minder betekenis geven aan eventuele kleine verschuivingen. Terwijl de duiders, vaak in de media, veel gewicht leggen op soms kleine verschillen. Hij gaf het voorbeeld van GroenLinks-PvdA en CDA die op vergelijkbare peilingen zitten, maar waarbij Timmermans wordt uitgenodigd om stagnatie te verklaren en Bontebal om successen te vieren. Peilingen beïnvloeden politici, media en kiezers in een cyclisch proces. Journalisten laten zich er bijvoorbeeld door leiden bij het uitnodigen van politici voor debatten.

Ondanks zijn kritiek is Van der Meer voorstander van peilingen. Mocht men overwegen ze te verbieden, dan zou dit pas moeten vanaf een dag voor de verkiezingen, zodat kiezers die strategisch willen stemmen nog één laatste peiling hebben.

Jade Vrielink, promovendus aan Wageningen University, besprak de impact van politieke microtargeting. Vanaf deze week kunnen politieke advertenties niet meer op Google en Meta, net nu de campagne losbarst. De SP target bijvoorbeeld verschillende generaties met berichten enerzijds met berichten over pensioenen (voor +/- 65-plussers) en anderzijds met studieschulden (voor jongeren).

Vrielinks onderzoek toont genuanceerde effecten: online advertenties bereiken vooral mensen die al politiek geëngageerd zijn, niet de groep die partijen juist willen activeren. Nu advertenties zijn verboden, zien we drie trends: een toename van AI-gegenereerde content die emoties oproept, een terugkeer naar TikTok om jonge kiezers te bereiken, en meer persoonlijke content die het beter doet dan partijgerelateerde posts.

Het evenement eindigde in een geanimeerde gedachtewisseling tussen Philip van Praag, Harm Kaal en de drie sprekers en het publiek. Hierin werd nog gesteld dat humor een wapen is geworden, vooral voor rechts, en speelt ook op sociale media een belangrijke rol. Het indirecte effect van debatten blijkt veel groter dan het directe effect. Ook werd er een oproep gedaan aan sociale media platforms om tegen hun algoritmes in te werken, door juist politiek niet-geëngageerde burgers te bereiken met politieke content.

Het symposium trok veel belangstelling: er waren aanzienlijk meer aanmeldingen dan er plaatsen beschikbaar waren. Voor iedereen die het evenement helaas niet kon bijwonen, hopen we dat dit verslag een goed beeld geeft van de inzichten en discussies van deze middag en dat we u op een volgend symposium kunnen verwelkomen.