2025: een historische uitslag?

De Kamerverkiezingen van 2025 waren spannend en zullen dat nog even blijven, totdat de uitslag definitief is vastgesteld. Voorspellers hadden het vanwege het hoge percentage zwevende kiezers lastig. Volgens Ipsos I&O was 82 procent van de kiezers drie dagen voor de verkiezingen nog niet zeker van de partijkeuze, Verian/EenVandaag kwam wat lager uit: 47 procent twijfelaars. De opkomst lag met 78,4 procent iets hoger dan in 2023. Daaruit zou de conclusie getrokken kunnen worden dat kiezers het vertrouwen in de politiek niet verloren zijn. Het aantal blanco stemmen is ten opzichte van 2023 verdubbeld tot bijna 40.000, wat als klein protestsignaal kan worden beschouwd.

De zittende coalitie verloor. Dat is een trend van de laatste decennia: wie gaat regeren moet kunnen incasseren. Het verlies van NSC, van 20 naar 0, is echter ongeëvenaard in de parlementaire geschiedenis. Ook andere bekende nieuwkomers zagen hun aanhang spoedig afnemen, maar net iets minder snel, zoals bij de Lijst Pim Fortuyn die in 2002 26 zetels behaalde, in 2003 8 en ‘pas’ in 2006 0. In zetelaantal stond het grootste verlies tot dusver op naam van de PvdA, die na regeringsdeelname in 2017 maar liefst 29 zetels verloor, maar nog wel 9 zetels overhield. Ook het CDA onder Jan Peter Balkenende verloor in 2010 20 zetels, maar behield er 21.

Opmerkelijk aan deze verkiezingsuitslag is de spreiding van zetels: de grootste fracties hebben ieder 26 zetels, daarna drie rond de twintig, gevolgd door een reeks kleinere partijen. Wie dat vergelijkt met pakweg veertig jaar geleden, ziet dat het verschil niet zit in het aantal fracties: in 1986 waren dat er dertien, nu vijftien, maar in de omvang van de grootsten: het CDA 54 zetels, PvdA 52 en de VVD 27 zetels. De formatie, waarbij het vaststellen van de grootste partij en het aanstellen van een verkenner belangrijke volgende stappen zijn, zal nog een hele puzzel worden.

Anne Bos en Ronald Kroeze