Stabiliteit even zoek in Duitse politiek

maandag 24 september 2018, 13:00, analyse van mw Wiebke Pittlik

In Duitsland is een gestage politieke aardverschuiving aan de gang die het partijenlandschap totaal verandert. Als er nu Bondsdagverkiezingen zouden zijn, zou de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD) voor het eerst de tweede partij worden, afgaande op de peiling Deutschlandtrend afgelopen vrijdag van de publieke omroep ARD en onderzoeksbureau Infratest/Dimap.

Achttien procent van de ondervraagden zou nu op de AfD stemmen, de sociaal-democratische SPD haalt maar zeventien procent van de stemmen. Al tekent Spiegel Online daarbij aan dat de peiling een foutmarge van 1 tot 3 procent heeft. Spiegel Online houdt het daarom op een nek-aan-nekrace tussen SPD en AfD. De CDU en CSU, in Duitsland samen de ‘Union’ genoemd, komen op 28 procent, de laagste uitslag sinds het begin van de Deutschlandtrend-peiling in 1997. De regeringspartijen CDU/CSU en SPD samen hebben volgens deze peiling geen meerderheid meer.

De dramatische uitslag komt na weer een crisis in de Grote Coalitie. Ditmaal was het de kwestie van het hoofd van de Veiligheidsdienst die totaal ontspoorde. Hans-Georg Maaßen had ontoelaatbare uitspraken gedaan over de vreemdelingenhaat en rellen in Chemnitz vorige maand. Hij ontkende dat daar op buitenlanders was gejaagd en suggereerde dat beelden daarvan nep waren en met een politiek doel waren verspreid. Bewijs voor die stellingen bleek hij niet te hebben. Met zijn uitspraken ondermijnde hij kanselier Merkel, die de klopjacht op mensen in Chemnitz in sterke bewoordingen had veroordeeld.

De SPD-leiding vond dat Maaßen onhoudbaar was geworden en maakte een halszaak van zijn vertrek. Maar de minister van de SPD verdedigde die uitkomst met het argument dat ze niet vanwege Maaßen het kabinet wilde laten vallen.

Het was een treurig schouwspel, en dat temidden van grote maatschappelijke onrust over het geweld door vluchtelingen en de openlijke manifestaties van vreemdelingenhaat en nationalisme.

De AfD spint garen bij de strompelende coalitie. Hoewel veel Duitsers echt bang zijn voor een hernieuwde opkomst van nationalisme - Duitsers herinneren elkaar in de (sociale) media aan de ‘Nie Wieder’-belofte, met hashtags als #Wirsindmehr en #WehretdenAnfängen - wint juist de AfD in de peilingen. In de Oost-Duitse deelstaten is het momenteel volgens de peilingen de grootste partij. (1)

Immigratie en integratie is het grote thema in de Duitse media momenteel, en dat is zo ongeveer het enige thema waarop de AfD zich profileert.

De AfD zorgt met haar ruwe politieke stijl niet alleen voor verandering in het politieke debat. De verhoudingen tussen de partijen veranderen door de nieuwkomer. De andere partijen verliezen kiezers aan de nieuwkomer. Dat maakt ze nerveus en dat zorgt ervoor dat de vanzelfsprekende coalities niet meer zo vanzelfsprekend zijn. Dat was te zien na de Bondsdagverkiezingen, toen de formatie langer duurde dan ooit.

Over minder dan een maand gaan de bijna tien miljoen kiezers in Beieren naar de stembus om een nieuwe deelstaatregering te kiezen. De Beierse regeringspartij CSU ziet zijn positie bedreigd door de AfD. De christen-democratische CSU haalde altijd een absolute meerderheid in de Zuid-Duitse deelstaat, maar daarvan durven ze bij deze verkiezingen nauwelijks nog te dromen. De CSU haalt in de ZDF Politbarometer van afgelopen vrijdag nog maar 35 procent. De AfD, nu nog niet vertegenwoordigd in het Beierse parlement, stond voor de zomer nog op rond de vijftien procent, maar was vrijdag weggezakt naar ongeveer 10 procent van de stemmen.

De CSU heeft in reactie op de AfD geprobeerd het thema immigratie, integratie en identiteit naar zich toe te trekken. Beieren heeft de strengste maatregelen tegen immigratie en de nieuwe minister-president Söder (CSU) baarde in april in de rest van het land opzien door alle overheidsgebouwen verplicht van een kruis te voorzien. Door zo tegen de peilers van de AfD aan te schurken, verwijderde de CSU zich van zusterpartij CDU.

Als de kiezers in Hessen de AfD op 28 oktober ook in het deelstaatparlement kiezen - en daar ziet het wel naar uit - dan is de partij in alle deelstaten in het parlement vertegenwoordigd. Dat is in decennia niet voorgekomen in Duitsland, dat een nieuwe partij zich zo stevig wist te verankeren.

Wiebke Pittlik is hoofdredacteur van de redactie van Duitslandweb. www.duitslandinstituut.nl