EU-Voorzitterschap Duitsland: een assertievere rol voor Merkel

maandag 26 oktober 2020, 13:00, analyse van Duitsland Instituut Amsterdam

Duitsland speelt als EU-voorzitter sinds juli een belangrijke rol in Europa. Kanselier Merkel verraste samen met de Franse president Macron met een initiatief tot een Europees coronaherstelfonds. Ook slaat Duitsland sinds deze zomer een opvallend assertieve toon aan tegen Rusland. Duitslandweb-redacteur Marja Verburg sprak bij wijze van tussenbalans met voormalig topdiplomaat Tom de Bruijn over de Duitse rol in Europa sinds de jaren negentig.

Sterk optreden in de coronacrisis

“Merkel heeft laten zien dat zij een uitermate effectieve crisisbeheerser is”, zegt Tom de Bruijn naar aanleiding van het Duitse EU-voorzitterschap. Toen De Bruijn in 2005 voor het eerst met de Duitse kanselier te maken kreeg, was hij helemaal niet zo van haar onder de indruk. Een aarzelende leider vond hij haar en ook over haar aanpak van de financiële crisis in 2010 is hij kritisch. "Je zou kunnen zeggen dat de coronacrisis Merkel, aan het eind van haar politieke leven, weer opnieuw in het zadel heeft geholpen. Laten we niet vergeten dat de rol van Merkel voor de coronacrisis min of meer was uitgespeeld. Er was zelfs sprake van een eventueel voortijdig vertrek van haar." Samen met Frankrijk heeft Merkel de coronacrisis weten uit te buiten in haar voordeel.

"Het woord 'hisorisch' wordt in Europees verband veel te vaak gebruikt, maar in het geval van het Duits voorzitterschap, specifiek de rol van Merkel daarin, zou je dat woord wel kunnen gebruiken." Het coronaherstelfonds, geïnitieerd door Frankrijk en Duitsland, is baanbrekend volgens De Bruijn.

"Eén van de moelijke opdrachten van het Duits voorzitterschap is nu nog de definitieve implementatie van het coronaherstelfonds, waar nog wel wat juridische haken en ogen aan zitten. Duitsland zal als voorzitter het Europees Parlement en de lidstaten moeten overtuigen. Eén van de elementen uit het herstelfonds is de voorwaarde van rechtsstatelijkheid: als je daar niet aan voldoet, kan je fondsen verliezen. Daar zet het Europees Parlement zwaar op in, maar landen als Hongarije en Polen verzetten zich juist daartegen in de Raad. Dat is een buitengewoon netelige kwestie die Duitsland als voorzitter nu nog op zijn bordje heeft."

Dwarsliggende Oost-Europese landen

In 2004 maakte De Bruijn als Nederlands permanent vertegenwoordiger in Brussel de toetreding van een groot aantal Oost-Europese landen tot de EU mee. Met de gevolgen daarvan kampt de EU nu nog steeds, en dat toont zich duidelijk in de discussie over het herstfonds, zegt hij. “Je ziet in toenemende mate toch als het ware weer een breuk lopen door Europa tussen Oost en West.” Sommige Oost-Europese landen kregen het gevoel dat ze opnieuw werden gekoloniseerd en ontwikkelden een weerstand tegen de dominantie van het Westen. “Je zou kunnen zeggen dat de EU een uitvergroting is van wat er zich in Duitsland afspeelt tussen het Oosten en het Westen.”

De tegenstelling komt nu terug in de discussie over het coronaherstelfonds. Dat uitgerekend Duitsland daar nu als EU-voorzitter leiding aan moet geven, is historisch zeer interessant.

En er lagen al zoveel dossiers....

Er is lang naar het Duitse voorzitterschap van de EU uitgekeken, om schot te kunnen brengen in verschillende dossiers. Het ging voorafgaand aan het voorzitterschap over definitieve doorbraken in dossiers als de brexit, de migratiecrisis, de relatie met de VS en de vluchtelingencrisis. Daar is corona alleen maar bijgekomen, en de rest is zelfs overschaduwd daardoor.

Toch probeert Duitsland op het gebied van migratie nu ook stappen te zetten, door een zogeheten migratiepact. De Bruijn: "De Europese Commissie is met een heel pakket nieuwe voorstellen gekomen. Daar heb ik mijn twijfels over. In theorie zitten daar goede maatregelen in, maar het migratievraagstuk heeft de afgelopen decennia laten zien dat de praktijk weerbarstig is. Of het voorgestelde pakket zal leiden tot een betere beheersing van de migratiecrisis, zijn grote vraagtekens bij te plaatsen. Ik denk niet dat dit dossier aan het eind van het Duitse voorzitterschap van tafel zal zijn, alle goede bedoelingen ten spijt."

Merkel en Rusland

De Bruijn spreekt ook over de verrassend assertieve Duitse houding ten opzichte van Rusland na de vergiftiging van de Russische oppositieleider Navalny deze zomer, de relatie met de VS en China en de spagaat van zowel Duitsland als de EU tussen economische en geopolitieke belangen. Het statement van Angela Merkel was stevig en verbazingwekkend.

De Bruijn: "Er was, ondanks verschillende sancties, in de EU altijd een onderstroom van voorzichtigheid in de relatie met Rusland. Nu maakt die voorzichtigheid langzaamaan plaats voor een agressievere EU, met name onder leiderschap van Duitsland. Ik verbaasde mij over de reactie van Merkel die Rusland tot de orde riep en er geen enkele twijfel over liet bestaan dat Poetin verantwoordelijk was. Zij liet daar geen greintje van twijfel over bestaan." Het lijkt erop dat het Duits voorzitterschap een nieuwe stap is in de wens van de EU om een grotere geopolitieke rol te spelen.

Podcast

Het volledige gesprek tussen Marja Verburg en Tom de Bruijn is te beluisteren via onderstaande podcast.

 

Tom de Bruijn is een van Nederlands topdiplomaten. Hij is sinds de jaren negentig betrokken geweest bij de totstandkoming van verschillende Europese verdragen en was van 2003 tot en met 2011 permanent vertegenwoordiger (ambassadeur) bij de EU in Brussel. Na zijn diplomatieke loopbaan was hij actief in de Haagse gemeentepolitiek en van 2014 tot en met 2018 namens D66 wethouder Financiën en Verkeer. De Bruijn is onder meer voorzitter van de Raad van Toezicht van Instituut Clingendael en van het Duitsland Instituut Amsterdam.

Het gesprek met De Bruijn is de vierde aflevering van de podcastserie 'Achtung Europa', waarin het Duitsland Instituut Amsterdam met deskundigen spreekt over de Duitse rol in Europa.

Deze bijdrage stond in