Van Washington tot Den Haag: politieke stilstand kent parallellen

Twee weken geleden, tijdens de government shutdown, liep ik door de kille, verlaten gangen van het Capitool, waar een gevoel van hopeloosheid hing. Gesprekken met politici, ambtenaren en denktanks in Washington D.C. bevestigden dat beeld: partijbelangen en eindeloze begrotingsdebatten verlammen het bestuur. In Europa kijken we daar vaak met verbazing naar, maar terug in Nederland – na de verkiezingen van 29 oktober en de huidige formatiegesprekken – besefte ik hoezeer ook wij in een vergelijkbare impasse zitten; niet met een formele shutdown – onze overheid draait door – maar met een demissionair kabinet dat nauwelijks verder komt dan lopende zaken.

Op het eerste gezicht lijken de situaties onvergelijkbaar. In de Verenigde Staten sluiten overheidsdiensten: parken zijn dicht, ambtenaren krijgen onbetaald verlof, publieke investeringen bevriezen. In Nederland is de schade minder zichtbaar. Dankzij een degelijk ambtenarenapparaat blijft de winkel open, maar het effect is vergelijkbaar: bestuurlijke verlamming. Politici praten, maar beslissen niet.

Economische stroperigheid

Op korte termijn merken burgers en bedrijven de gevolgen van politieke onzekerheid. In de Verenigde Staten stellen ondernemers – vooral buiten de defensie- en techsector – investeringen uit vanwege inconsistent beleid. In Nederland gebeurt hetzelfde, subtieler: grote projecten in woningbouw, energietransitie en infrastructuur worden uitgesteld, terwijl cruciale besluiten blijven liggen tot er een nieuw kabinet is.

Opmerkelijk genoeg lijken financiële markten daar tot nu toe niet wakker van te liggen. De AEX staat ruim boven de 950 punten en ook de S&P 500 schommelt rond recordniveaus. Beleggers lijken te redeneren dat geen nieuws goed nieuws is. Maar onder de oppervlakte groeit de twijfel over hoe lang die rust standhoudt. Want zodra politieke besluiteloosheid structureel wordt, slaat het sentiment om.

De echte schade ontstaat op de middellange termijn. Burgers én ondernemers verliezen langzaam het geloof dat de politiek nog iets oplost. Uit recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat 59% van de Nederlanders vindt dat het de verkeerde kant opgaat met het land. Twee derde voelt zich machteloos tegenover maatschappelijke problemen, en meer dan de helft heeft weinig vertrouwen dat politici de juiste keuzes maken. Nederlanders hopen dat een nieuw kabinet beter zal samenwerken om problemen wél op te lossen – maar dat vertrouwen is fragiel.

Voor het bedrijfsleven is dat tanende vertrouwen bij klanten geen abstract probleem. Vertrouwen is de brandstof van investeringen. Wanneer politieke stabiliteit verdampt, neemt de risicoperceptie toe – en wie te lang in de onzekerheidsmodus blijft, verliest concurrentiekracht.

Wantrouwen

De diepste vorm van wantrouwen richt zich niet op politici, maar op de politiek zelf – en uiteindelijk op het democratisch systeem. Dit hellend vlak gaat ongemerkt: eerst vinden burgers dat politici falen, daarna dat politiek zinloos is. Uiteindelijk gaan ze twijfelen aan het nut van verkiezingen, compromissen en instituties. Zodra dat vertrouwen afbrokkelt, heelt het niet meer.

In de Verenigde Staten twijfelt bijna de helft van de kiezers aan de eerlijkheid van verkiezingen, en in Nederland heeft nog geen 30 procent vertrouwen in de Tweede Kamer – het laagste niveau in twintig jaar. Verliest de democratie haar geloofwaardigheid, dan verliest ook de markt haar anker van voorspelbaarheid.

Toch is de veerkracht opvallend. Burgers zoeken oplossingen in hun directe omgeving. In de Verenigde Staten betekent dat minder kijken naar Washington en meer naar wat lokaal wél kan. Bedrijven investeren in innovatie, duurzaamheid en digitalisering. In Nederland doet de economie het goed, de export groeit nog steeds, ondanks geopolitieke spanningen en stijgende kosten. Dat toont de kracht van de samenleving – maar mag geen excuus zijn voor politiek falen. Een weerbare samenleving houdt niet stand bij eindeloze politieke besluiteloosheid.

Zakelijke les

In het bedrijfsleven geldt: wie te lang wacht, verliest marktaandeel. Leiderschap is durven kiezen, ook zonder alle informatie. De wereld draait door, met of zonder regeringsbesluit. De energietransitie, kunstmatige intelligentie en geopolitieke verschuivingen wachten niet op een formatie. De huidige bestuurlijke stilstand is dan ook geen ongemakkelijke pauze, maar een alarmsignaal.

De economie kan veel verdragen, maar geen jarenlange politieke besluiteloosheid. De samenleving kan schokken opvangen, maar geen structureel gebrek aan richting. Daarom, politici in Den Haag: vorm snel een nieuw kabinet en bied duidelijkheid. Kies drie prioriteiten die het land vooruithelpen en toon binnen zes maanden meetbare resultaten. Versterk de voorspelbaarheid van beleid, zodat burgers en bedrijven weten waar ze aan toe zijn – ongeacht coalitiewissels. En investeer in vertrouwen door transparantie: wees eerlijk over wat wel en niet kan, en doe wat mogelijk is.

drs. Peter van Keulen is public affairs adviseur bij Public Matters en docent van de Leergang Public Affairs / Campus Den Haag.