Waar blijft de democratische tegenmacht in Europa?

Arco Timmermans

Meer centrale macht voor de Europese Commissie om naleving van strenge begrotingsregels door de lidstaten af te dwingen vraagt ook om meer democratische tegenmacht.

Van wie moeten we zulke tegenmacht – de checks and balances in het belang van de politieke representatie – verwachten? De afgelopen jaren zijn nationale parlementen zichtbaarder actief geworden rond Europese thema’s. Nederlandse ministers moeten behalve achteraf ook voorafgaand aan Europese ministerraadsvergaderingen over hun inbreng komen vertellen. Premier Rutte heeft in menig debat al het vuur aan de schenen gelegd gekregen. En ja, ook de recente politieke deal tussen regeringsleiders over meer begrotingstoezicht moet langs alle nationale parlementen voordat de deal van kracht kan gaan.

Juist de nieuwe regels dringen de macht van nationale parlementen in het begrotingsproces terug. Die parlementen mogen zich wel met allerlei binnenlandse en Europese onderwerpen bezighouden en ook met de budgets van departementen, alleen dan wel binnen de grenzen van de begrotingsafspraken die door de Commissie en het Europese Hof worden bewaakt.

Er kan twijfel zijn over de politieke bekrachtiging van het akkoord tussen de Europese regeringsleiders als dit straks zijn ronde maakt langs de nationale parlementen. Dan torpedeert een of meer van die parlementen het plan wellicht voordat er van inboeten van begrotingsmacht sprake is.

Maar als het akkoord die rondgang wel overleeft,  dan is het democratisch saldo van de nieuwe begrotingsregels minder gunstig. In getallen is het niet uit te drukken, maar het lijkt me ongunstiger dan het tekort van 0,5 procent dat straks voor nationale begrotingen zou gaan gelden.

Ik ben dus niet zo gerust op de democratische controle in het Europa van de lidstaten. Vaak horen we dat er geen echte Europese demos is, dat het Europees Parlement als enig gekozen orgaan in de EU daarom eigenlijk geen echte volksvertegenwoordiging is. Ik vrees dat de recente politieke noodgrepen van regeringsleiders over de weg uit de Europese crisis en de opvallende zwijgzaamheid van het Europees Parlement hierover de afgelopen tijd dit beeld alleen maar hebben bevestigd. Maar ik zie geen alternatief: alleen door een sterkere rol op te eisen kan het Europees Parlement zich in het politieke krachtenveld in Europa manifesteren en het sceptische publiek laten zien dat zij er toe doet. Daarmee komt er een betere en hopelijk ook meer werkbare balans in de machtenspreiding in de Europese Unie.

december 2011

Arco Timmermans is onderzoeksdirecteur van het Montesquieu Instituut