Rust rond euro remt Brussels beraad

De Amerikaanse spionageaffaire overschaduwde de recente Europese Raad. De rust rond de euro en het coalitieberaad in Berlijn remmen de besluitvorming in Europa. Tegelijk wordt het extreem grote belang van de beoogde bankenunie door insiders al vergeleken met destijds de komst van de euro.

De bijeenkomst van 24 en 25 oktober in Brussel pleegde lippendienst aan het drama van de bootvluchtelingen uit Noord-Afrika. De regeringsleiders gingen niet in op de vraag van hun collega’s uit Malta, Italië en Spanje voor spreiding van meer vluchtelingen over de hele EU. De Unie wil de bootvluchtelingen liever afschrikken en als dat niet helpt, tegenhouden.

Het omvangrijke voorstel van commissaris Neelie Kroes ‘Connectief Continent’ voor een gedigitaliseerd Europa is lauw ontvangen. Haar plan beoogt een Europese telecommarkt te scheppen, cloud computing te stimuleren, breedband te bevorderen en cybercriminaliteit effectiever te bestrijden. Roaming – het extra hoge tarief voor mobiel grensoverschrijdend bellen, sms-en en surfen - wil Kroes verbieden.

Een bankenunie is een omvangrijke set Europese regels (single rule book) waarlangs toezicht plaatsvindt op de zogenaamde systeembanken (die de economie ontwrichten als ze zouden omvallen). In juni vorig jaar nam de Europese Raad het principebesluit tot oprichting van de bankenunie. Die is nodig omdat regeringen niet in staat zijn de (vaak internationaal opererende) schier onaantastbare systeembanken te controleren en te corrigeren.

Als eerste stap is onlangs besloten dat de ECB het toezicht krijgt. Duitsland wil zijn regionale banken echter niet onder ECB-toezicht brengen. Onder druk van Berlijn is besloten dat van de ruim 6000 banken in de eurozone alleen circa 130 systeembanken binnen de regeling vallen. De kleinere financiële instellingen blijven onder nationaal toezicht. Overigens vallen naast zes Nederlandse banken, toch nog 24 grote Duitse banken onder het beoogde ECB-toezicht.

Kort voor de bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders in Brussel maakte de ECB bekend dit najaar een veelomvattende ‘stress test’ te beginnen bij de 130 systeembanken. Zij moeten acht procent van hun balanstotaal aan eigen vermogen hebben. Het is nog maar de vraag of de ECB het aandurft om de zwakkere banken aan te duiden. Zoiets luidt meteen het einde van zo’n bank in omdat haar klanten massaal zullen weglopen. Bij de twee vorige tests zijn de zwakke broeders ontzien. Het ‘gezonde’ Belgisch-Franse concern Dexia ging kort na een dergelijke test failliet!

De ECB verwacht dat een aantal banken met een 6- eindigt. Zij vallen niet meteen om, maar zitten wel om risicodragend kapitaal verlegen. De eurozone wil een fonds (resolutiemechanisme) vormen van minstens 50 miljard om zwakkere banken die toch wel toekomst hebben overeind te houden. Dat vereist herkapitalisatie o.a. vanuit dat fonds. Duitsland, Nederland en andere traditioneel sterke eurolanden staan hier zeer kritisch tegenover. Hun belastingbetalers gaan dan bloeden voor slecht beleid elders. Dit dilemma kan het beraad nog lang (mogelijk zelfs enige jaren) doen stagneren.

‘De bankenunie moet dringend worden voltooid’, aldus de slotconclusies van het beraad. De eurocrisis heeft sedert 2009 echter geleerd dat regeringsleiders, met kanselier Angela Merkel voorop, pas concessies doen als het écht moet. De drang om via een compromis bij het beraad toe te geven is helemaal weg sedert de rust terugkeerde op de financiële markten.

Een mogelijk compromis luidt als volgt. Er komt geen fonds voor de zwakke banken (Duitse wens). Ingeval levensvatbare financiële instellingen anders zouden omvallen mag het ESM bijspringen (Franse wens). Dat ESM bevat circa 700 miljard aan middelen en garanties van de achttien eurolanden. In een dergelijk compromis moeten per afzonderlijk geval álle achttien betrokken regeringen met ESM-steun instemmen, wat niet eenvoudig zal zijn.

Belangrijk discussiepunt is wanneer het ESM bij een groot bankfaillissement wordt aangesproken. Dit mag volgens de noordelijke landen pas nadat eerst de betrokken aandeelhouders, vervolgens de obligatiehouders, vervolgens de betrokken nationale overheid financieel zijn uitgeput. Die gedragslijn volgen de noordelijke landen eveneens bij de herkapitalisatie van banken die extra risicodragend kapitaal nodig hebben.  

ECB-president Mario Draghi vreest dat er geen schot komt in het beraad over de bankenunie zolang de euro in rustig vaarwater blijft en de urgentie ontbreekt. In de vergadering drong de ECB-president er op aan dat elk land een eigen noodplan (dus gevuld met middelen) creëert. De ECB wil het toezicht pas starten nadat de zwakke banken zijn aangeduid en van extra kapitaal voorzien.

Moeten de nationale overheden hier nogmaals miljarden gaan fourneren? De conclusies van de Europese Raad spreken eufemistisch van de noodzaak van ‘nationale achtervangregelingen’. Volgens de Britse The Times van 24 oktober hebben de belastingbetalers inmiddels al een aderlating ondergaan van 275 miljard euro voor het redden van rotte banken. Dat komt overeen met vijf procent van hun welvaart.     

Frankrijk, waar de socialistische regering geen hervormingen aandurft, komt daardoor in de gevarenzone. De Commissie is echter bang voor Frankrijk. Ongevraagd kreeg Parijs afgelopen zomer twee jaar uitstel om zijn begroting op orde te brengen. De Commissie Barroso, die over een jaar aftreedt, hoeft zodoende Frankrijk niet te sanctioneren. Intussen blijven Franse saneringsmaatregelen uit. Vanuit de ECB is kritiek gekomen op deze slappe aanpak.

In o.a. de Financial Times van 28 oktober geeft minister Jeroen Dijsselbloem als voorzitter van de Eurogroep enige duiding. Dijsselbloem wil dat landen met tekorten boven drie procent van hun bnp alleen nog uitstel krijgen als zij tegelijk een hervormingsplan overleggen. Frankrijk heeft dat niet gedaan; zoiets is nog geen onderdeel van de spelregels.

Dijsselbloem haakt aan bij de visie van kanselier Merkel. Zij pleitte in de Europese Raad voor ‘contractuele afspraken’ met de landen die boven hun stand leven. Of zulke afspraken er werkelijk komen? Spanje, dat al jaren boven de tekortnorm zit, liet meteen weten zulke ‘contractuele afspraken’ te weigeren. Frankrijk heeft nog niet gereageerd. 

Merkel en president François Hollande, na maanden over de euro op ramkoers te hebben gelegen, maakten zich samen boos over het grootscheeps afluisteren door de VS. Het Frans-Duitse duo wil gezamenlijke richtlijnen met de Verenigde Staten afspreken over het bij elkaar stiekem aftappen van telefoons en computers. De staatshoofden en regeringsleiders zijn er enorm van geschrokken dat de NSA al jarenlang minstens 35 veelal bevriende regeringsleiders afluistert. Daaronder zelfs het persoonlijke mobieltje van de Duitse kanselier.

‘Wij gaan er voor zorgen dat dit stopt’, zei Hollande. ‘Zoiets doe je niet onder vrienden. Wij zitten samen in Afghanistan. Onze soldaten sterven daar soms in dezelfde gevechten. Dan moet je er van op aan kunnen dat je ook elkaars waarden deelt. Ook de VS hebben goede vrienden in de wereld nodig’ foeterde Merkel. Zij arriveerde in Brussel met een wagen met kenteken 007. Duidde dit de erkenning dat álle landen die dat kunnen betalen elkaar bespioneren?

De Wall Street Journal  van 27 oktober vindt de ophef in Europa overdreven. ’De VS hebben al decennia goede reden om Duitse kanseliers af te luisteren. In de jaren zeventig kwam aan het licht dat een nauwe medewerker van kanselier Brandt geheim DDR-agent was. Later vormde kanselier Schröder met de Russische president Putin en de Franse president Chirac een coalitie om de Amerikaanse politiek in Irak te dwarsbomen. Na zijn aftreden ging Schröder voor Putin bij Nord Stream werken, een Russisch energieconsortium’, zo sneerde de Amerikaanse krant.

Demissionair premier Jean-Claude Juncker van Luxemburg nuanceerde de kwestie eveneens. De christendemocraat Juncker moest deze zomer aftreden omdat zijn nationale inlichtingendienst SREL al te overijverig gesprekken afluisterde. ‘Ik wist dat absoluut niet’, zo verzekerde Juncker zijn collega’s. Het Luxemburgse boegbeeld van de Europese Raad, 29 jaar achtereen minister of premier, keert waarschijnlijk volgende vergadering niet terug. Luxemburg verwacht een coalitie van de sociaaldemocraten, de liberalen en groenen.  

Er is aan gedacht uit protest tegen het afluisteren de pas begonnen TTIP-onderhandelingen met de VS over een vrijhandelsakkoord stop te zetten. Het Europees Parlement vraagt per resolutie de opschorting daarvan en eveneens van de werking van het SWIFT-verdrag. Maar zoiets verziekt de sfeer nog verder. Het kost bovendien Europa geld. Vooral premier David Cameron zal hiermee, gezien de speciale band van het VK met de VS, nooit instemmen.

Uiteindelijk koos de Europese Raad onder leiding van voorzitter Herman van Rompuy voor een nogal dociele ‘Verklaring van de Staatshoofden en Regeringsleiders’. Daarin signaleren zij ‘grote bezorgdheid die deze gebeurtenissen [het afluisteren, JW] bij de Europese burgers hebben gewekt’.  Zij erkennen het belang van afluisteren in de strijd tegen het terrorisme. Frankrijk en Duitsland willen met Washington ‘tot overeenstemming komen over de wederzijdse betrekkingen terzake’, aldus de verklaring.

Curieus is het dat de Europese Raad vervolgens het voorstel tot bescherming van de privacy van burgers op internet en de sociale media op de lange baan schoof. De beoogde regels moeten ervoor zorgen dat Amerikaanse bedrijven toestemming nodig hebben om gegevens van EU-burgers door te spelen naar de Inlichtingendienst NSA.

Het uitstel - als aanloop naar een afstel? - gebeurde onder druk van Google, Facebook en de Amerikaanse regering. De Amerikanen hadden Cameron voor hun karretje gespannen.  Opvallend toch na alle commotie over de NSA hoe kanselier Merkel tegen de druk van Frankrijk, Italië en Polen in hier zwichtte voor de Amerikaans-Britse pressie.   

Voor het eerst stond telecom, pijler van de digitale wereld, prominent op de agenda van de staatshoofden en regeringsleiders. Commissievoorzitter José M. Barroso gaf de staatshoofden en regeringsleiders een presentatie ‘Innovation in the Digital Era: putting Europe back on track’. Door de fragmentatie van de digitale wereld loopt de beoogde innovatie in Europa achter, is de boodschap.

Commissaris Neelie Kroes lanceerde in september omvangrijke voorstellen om de nationale telecommarkten onder Europees toezicht te brengen. Telecom en internet worden binnen de 28 landen tellende Europese markt dan qua tarieven ‘binnenlandse zaken’. Kroes wil per 2015 naar een Digitale Europese Markt waar Europa kan concurreren met de VS en andere mondiale spelers.

‘Een sterke digitale economie is van levensbelang voor groei en Europees concurrentievermogen in een gemondialiseerde wereld’, zo beginnen de slotconclusies van het beraad. Er worden vervolgens mooie woorden aan de plannen besteed. De Europese Raad vraagt om een ‘spoedige aanneming’ van het pakket. Een ingewijde diplomaat wijst er echter op dat de gebruikelijke deadlines voor de afwikkeling zijn uitgebleven. Veel landen, ook Nederland, voelen er weinig voor hun lucratieve nationale telecommarkt op te geven.

Na alle commotie hierover van de afgelopen weken reageert de Europese Raad nauwelijks op de stroom van bootvluchtelingen uit Noord-Afrika. ‘De Europese Raad is diep bedroefd over de recente dramatische gebeurtenissen in de Middellandse Zee waarbij honderden mensen het leven hebben verloren, en die alle Europeanen geschokt hebben’, aldus de conclusies. Maar maatregelen tegen de drama’s met honderden drenkelingen nabij het eiland Lampedusa (gelegen tussen Tunesië en Sicilië) bleven uit.

De Europese Raad wil ‘dat de diepere oorzaken van migratiestromen worden aangepakt door de samenwerking met de landen van herkomst en doorreis te verbeteren, met door middel van passende EU-ontwikkelingsondersteuning en een doeltreffend terugkeerbeleid’. Daarnaast wordt Frontex versterkt. Eurosur, het Europese grensbewakingssysteem (met drones, camera’s en satellieten) moet snel in werking treden.

Er komt een speciale werkgroep die nadere maatregelen uitdoktert. Volgend jaar juni bespreekt de Europese Raad het Europese migratiebeleid uitvoerig. Dergelijke formuleringen betekenen dat de leiders geen raad weten met het probleem. 

Nederland stelt de eerste drie weken van december een vliegtuig van de kustwacht ter beschikking voor patrouillevluchten boven de Middellandse Zee, zo kondigde premier Mark Rutte in Brussel aan. Nederland zal niet meer vluchtelingen opnemen. ‘Als je het vergelijkt met de landen in Zuid-Europa neemt Nederland al een bovenproportioneel aantal vluchtelingen op’, aldus Rutte.         

Slechts acht regeringsleiders kwamen op de vroege ochtend van de tweede vergaderdag naar een korte minitop over de Brusselse regeldrift. Voor Camerons spandoek ‘Cut EU Red Tape’ bespraken zij hoe die regeldrift terug te dringen. De ‘Brusselse bureaucratie’ heeft veel burgers van Europa vervreemd. Cameron wil dat de EU voortaan tegelijk met de invoering van een nieuwe wet een overbodige wet schrapt.

Van elke beoogde regeling moet verder bekeken worden of zij onze internationale concurrentiepositie schaadt. Behalve  Cameron en Rutte verschenen hun collega’s van Duitsland, Estland, Italië, Finland, Polen en Zweden plus Commissievoorzitter Barroso. Veelzeggend dat de Duitse kanselier deelnam.

De Commissie heeft het monopolie als het gaat om wetgeving voor te stellen. Zij onderzoekt al enige tijd welke Brusselse regelingen beter geschrapt worden, het REFIT-project. Zij stuit echter op verzet binnenshuis en bij het Europees Parlement dat altijd méér Europa wil. De Commissie telt 28 commissarissen elk met hun omvangrijke staf. Meermalen is vastgesteld dat het werk te verdelen is over twaalf portefeuilles. Toch broeden ze alle 28 continu op allerlei projecten die hun onmisbaarheid moeten onderstrepen.      

De acht ‘actievoerders’ van hierboven kregen in de slotconclusies de belofte dat genoemd REFIT-programma spoedig uitgevoerd wordt. Het gaat erom ‘voorstellen terug te nemen die niet langer nodig zijn en achterhaalde wetgeving in te trekken’, aldus de conclusies. Wie kan daar tegen zijn? Minister Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) heeft al een lijst met suggesties naar de Commissie gestuurd.

De Franse regering waarschuwt echter tegen deregulering. Parijs wil tornen aan de bescherming van de werknemer noch van de consument noch aan die van het milieu, aldus een verklaring.        

In zijn speech voor het Europees Parlement had Commissievoorzitter Barroso ‘concrete resultaten’ aangekondigd. Een Belgische krant meldde laconiek ‘Merkels’ mobieltje kaapt digitale Europese top’. Zodra de regeringsleiders, met honderden journalisten voor de poort, beseffen dat zij enig resultaat moeten melden, vluchten zij naar het nieuws van de dag. Aanvankelijk mochten de arme bootvluchtelingen de agenda vullen, later kwamen het afluisteren erbij.  

Erkend zij dat oktobertoppen dienen als aanloop naar de bijeenkomst van december. Maar het ziet er niet naar uit dat de Europese Raad dan wel knopen doorhakt over de bankenunie of het toezicht op onwillige landen. Daarvoor is het wachten op een nieuwe Duitse regering.