N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Het linkse Syriza wint de Griekse verkiezingen. Wat staat Europa te wachten?
Jurgen Broeders is verbonden aan het Montesquieu Instituut.
De linkse partij Syriza komt als overtuigende winnaar uit de bus bij verkiezingen in Griekenland, maar behaalde gisteren net geen absolute meerderheid. Partijleider Tsipras kan nu de enige radicaal-linkse regering van Europa vormen. Dat is niet de uitslag die ‘Europa’ zich wenste. Syriza wil namelijk af van de enorme bezuinigingen die onder aanvoering van Duitsland door Europa zijn afgedwongen. De eurogroep staat klaar voor overleg met de nieuwe regering zodra Syriza een coalitie heeft gevormd, zo liet eurogroepvoorzitter Dijsselbloem vannacht weten. Voor Europa wordt het een spannende tijd.
Tsipras beloofde de kiezers een einde te maken aan de enorme bezuinigingen die Griekse regeringen de afgelopen jaren hebben doorgevoerd in ruil voor miljardenleningen van de eurolanden en het IMF. Volgens Tsipras zijn de Grieken ‘financieel gewaterboard’ door de trojka (Europese Commissie, ECB en IMF) die toezicht houdt op de uitvoering van het bezuinigingsprogramma. Hij wil het dictaat van de geldschieters doorbreken.
Griekse verkiezingen waren Europese verkiezingen
De afgelopen twee jaar was het relatief rustig rond Griekenland, maar nadat eind december verkiezingen moesten worden uitgeschreven omdat het parlement niet instemde met de benoeming van oud-eurocommissaris Stavros Dimas tot president, kwam Griekenland opnieuw in het middelpunt van de Europese belangstelling. De discussie over een Grexit – een Grieks uittreden uit de eurozone - herleefde. Het leningenprogramma van de eurolanden en IMF en de daarmee gepaard gaande strenge begrotingsdiscipline die Griekenland – maar ook andere Europese ‘programmalanden’- is opgelegd waren uiteraard de belangrijkste thema’s in verkiezingsstrijd. Daardoor werden de Griekse verkiezingen ook Europese verkiezingen.
Griekse kiezers hebben nu niet alleen afgerekend met de partijen die Griekenland traditioneel regeerden (Nieuwe Democratie en PASOK), maar ook met de Europese aanpak van de crisis. Veel Europese leiders vreesden een overwinning van Syriza en voorzagen de Grieken ongevraagd van stemadvies. Europese Commissie-voorzitter Juncker riep de Grieken op niet te stemmen op ‘extremistische krachten’ en hoopte bekende gezichten terug te zien. Merkel dreigde dat de eurozone een Grieks vertrek kan doorstaan en dat ze de Grieken niet tegen elke prijs binnenboord wil houden. Een duidelijke boodschap aan de Griekse kiezer om vooral voor een traditionele partij te stemmen. Europa zal de verkiezingsuitslag nu echter moeten accepteren.
De winst van Syriza komt overigens niet uit de lucht vallen. Bij de verkiezingen in 2012 werd de partij al de tweede partij van Griekenland, partijleider Tsipras is charismatisch, en hij heeft zeker een punt. De Griekse staatsschuld is de afgelopen jaren opgelopen tot meer dan 175 procent van het bbp. Door het afbetalen van al die schulden blijven nieuwe investeringen uit. Enorme aantallen Grieken werden in armoede gestort door de bezuinigingen die door de trojka afgedwongen werden. Ze raakten hun baan of een aanzienlijk deel van hun inkomen kwijt. Ook binnen het IMF vreest men inmiddels dat Griekenland er niet bovenop komt als de staatsschuld niet wordt teruggebracht.
Tsipras noemde zijn overwinning gisteren een einde aan de nationale vernedering en een terugkeer naar de democratie. ‘Het is gedaan met orders vanuit het buitenland.’ Tsipras doelt daarmee op het gebrek aan democratische legitimiteit van het bezuinigingsprogramma dat door de trojka is afgedwongen. Hij heeft gelijk dat de trojka geen democratische verantwoording verschuldigd is. Ook het Europees Parlement trok die conclusie vorig jaar. En eurocommissaris Moscovici stelde afgelopen week nog dat de trojka moet worden vervangen door een meer democratische structuur.
Nieuwe regering
Dankzij de bonus van 50 zetels die de grootste partij krijgt, heeft Syriza met net iets meer dan 36% van de stemmen 149 van de 300 zetels in het Griekse parlement in handen. Net niet voldoende om alleen te regeren. Volgens de grondwet krijgt Tsipras als leider van de grootste partij nu drie dagen de tijd om een coalitieregering te vormen. Vandaag spreekt hij al met de middenpartij To Potami (de rivier) en met de rechtse anti-bezuinigingen-partij Onafhankelijke Grieken. Naar verwachting zal Tsipras er wel in slagen om binnen drie dagen een coalitie te vormen. Voor het eerst sinds de val van de junta in 1974 wordt er dan een regering gevormd zonder het conservatieve Nieuwe Democratie of het socialistische PASOK, de twee partijen die sinds 1974 de Griekse politiek domineerden.
Na de vorming van een nieuwe regering zijn de Grieken er echter nog niet. De verkiezingen werden immers uitgeschreven omdat het parlement geen nieuwe president wist te kiezen. Dat moet nu dus alsnog gebeuren. Een presidentskandidaat moet een meerderheid van 180 zetels achter zich zien te krijgen in het parlement.
Premier Tsipras in Europa
Wanneer Tsipras zijn regering rond heeft, kan hij zijn onderhandelingen met Griekenlands Europese en internationale geldschieters beginnen. Een Grexit zullen zowel hij als zijn Europese onderhandelingspartners proberen te voorkomen. Maar over de voorwaarden van het huidige leningenprogramma en over nieuwe steun zal stevig gesproken worden. Eind februari loopt het huidige steunprogramma af en zonder verdere steun zou de Griekse regering in juni zonder geld zitten, zo is de verwachting. De tijd dringt dus. Beide partijen zullen water bij de wijn moeten doen, maar wat de uitkomst van de onderhandelingen zal zijn, is nog koffiedik kijken. Kwijtschelding van schulden, een langere terugbetalingstermijn, een lagere rente?
Voor Europa volgt in ieder geval een spannende tijd. Vanuit andere eurolanden die ook Europese steun hebben gekregen tijdens de crisis, zullen de onderhandelingen met interesse worden gevolgd. Wat betekent een Griekse deal voor bijvoorbeeld Spanje of Portugal? Betekent de overwinning van Syriza het einde van de strikte begrotingsdiscipline in Europa?
Dit artikel is verschenen in de Hofvijver van 26 januari 2015.