Het Correspondents Dinner in Nederland: grappen maken door, niet óver politici

Jochem de Groot werkte in het Amerikaanse Congres en was politiek assistent van Jozias van Aartsen.

De Beurs van Berlage in Amsterdam vormde op 10 februari het decor van een primeur in de Nederlandse politieke geschiedenis: het eerste Nederlandse Correspondents Dinner. Geïnspireerd door een al uit 1921 stammende Amerikaanse traditie had voormalig Amerika-correspondent Twan Huys premier Mark Rutte bereid gevonden een smoking aan te trekken en ten overstaan van de Nederlandse parlementaire pers een speech te houden met grappen over zichzelf, collega’s en het Haagsche journaille.

Weapons of mass destruction

Het event deed me terugdenken aan het voorjaar van 2004, toen ik stage liep in het Amerikaanse Congres in Washington D.C. Als assistent van een Congreslid werkte ik nauw samen met haar ambitieuze persvoorlichter. Hij had maandenlang – tevergeefs – geprobeerd een felbegeerde uitnodiging voor het Correspondents Dinner te bemachtigen, dat qua prestige onder de Amerikaanse politieke pers geldt als een soort chique Boekenbal.

Samen keken we uiteindelijk dan maar op televisie naar het event. We zagen toenmalig president George W. Bush een koddig filmpje instarten van zijn zoektocht naar Weapons of Mass Destruction, bukkend onder bureaus en tafels in het Witte Huis. De sketch leverde Bush scherpe kritiek op: honderden Amerikaanse soldaten waren in de maanden daarvoor in Irak gesneuveld, gezonden op een missie die door Bush juist was gerechtvaardigd door de bewering dat Saddam Hussein die wapens bezat en daarmee een grote bedreiging voor de VS vormde.

Politieke grappenmakers

Elk land heeft zijn eigen tradities als het gaat om het grappen maken óver politici. De formats zijn daarbij vaak sterk cultuurgebonden en divers in stijl: van de poppenkastpoppen van Les Guignols in Frankrijk en slimme comedies als Yes Minister and The Thick of It in het Verenigd Koninkrijk, tot de parmantige polderwethouder Hekking van Koot & Bie en de geestige politieke analyses van Zondag met Lubach in eigen land. Deelname van politici zelf is daarbij beperkt: behoudens het passief aanzitten als gast van een minister of fractieleider in een luchthartige televisieshow is het pro-actief optreden van een politicus als grappenmaker – buiten de politieke arena van het debat in het eigen parlement ten kostte van zijn of haar opponenten - redelijk zeldzaam in Europa.

In de VS wordt de inzet van vooraf bedachte humor voor politieke doeleinden naast het Correspondents Dinner veel vaker gebruikt. Zo heeft Obama zich tijdens zijn twee presidentschappen in tal van Late Night Shows in (semi-)gescripte gesprekken en scènes als gevatte, ontspannen leider geprofileerd. Ook Hillary Clinton speelde in de aanloop naar de net gestarte verkiezingscampagne nog een hoofdrol in een fictieve sketch met zelfspot in het zeer populaire Saturday Night Live.

Timing

Richting het einde van zijn tweede kabinet durfde Mark Rutte het dus aan om zijn eigen eerste stappen te zetten als gelegenheidscabaretier. De uitnodiging van Huys kwam al vier jaar geleden, en het zal gissen blijven of het zo lang heeft geduurd door Rutte’s twijfel of toch zijn agenda. In ieder geval zal hij goed hebben nagedacht over de politieke risico’s die hij kon lopen op dit in Nederland totaal onontgonnen terrein. De Weapons of Mass Destruction-misser van Bush illustreert de grote gevoeligheid van scenario’s waarin politici zelf humor gaan bedrijven, en zonder Nederlands precedent was het onmogelijk in te schatten hoe zijn optreden zou vallen, nog los van de grappen zelf.

Zeker gezien die onvoorspelbaarheid bracht Rutte het er goed vanaf. Aan de timing en vaart van de grappen viel zeker nog veel te verbeteren, maar inhoudelijk bracht hij een aantal intelligente, soms ronduit scherpe grappen. Opvalllend ook was dat het zijn optreden luchtiger en ontwapender bleek dan zijn ‘referent’ Dolf Jansen, die als professional opmerkelijk genoeg een meer belerend dan humoristisch betoog hield. In ieder geval is een basis gelegd voor de verbreding van humor in de Nederlandse politiek: op naar editie twee in 2017.