Brexit: campagne over akkefietjes

Henk van Klaveren was van 2010 tot 2013 woordvoerder van de LibDems tijdens de coalitieregering van de Liberaal Democraten en de Conservatieven in Groot-Brittannië. Sindsdien werkt hij als politiek consultant in Londen.

Er moest en zou een akkoord komen op die eerste vergadering van de Europese Raad in 2016. De Britse premier David Cameron kon niet thuiskomen zonder zijn heronderhandeling succesvol te hebben afgerond. Nu de campagne dan echt losgebarsten is, horen we echter nog maar weinig over dat akkoord.

Cameron stuurde tijdens zijn aankondiging van de referendumdatum daags na het akkoord gelijk al het debat naar een bredere discussie. Natuurlijk, het akkoord betekende voor het VK volgens hem een betere relatie met de EU, onder andere omdat het pullfactoren voor EU-immigratie, zoals uitkeringen voor in het VK werkende EU burgers, zou verminderen. Maar hij had het er vooral over dat het VK sterker staat in die ’hervormde’ EU dan wanneer het alleen verder zou moeten. Dat was dan ook waar hij het in zijn eerste campagnebezoeken over had.

Blijven of vertrekken: winnen of verliezen?

Toch gaat het debat in de media en het Lagerhuis niet echt over dat grotere plaatje. In plaats daarvan domineren het campagneproces en akkefietjes. Bijvoorbeeld of Conservatieve ministers die voor Brexit zijn wel of niet bepaalde regeringsstukken mogen lezen, of over eventuele kabinetswijzigingen als Cameron ‘wint’, of over de vraag of Cameron aftreedt als hij ‘verliest’.

Deels komt dat omdat de campagne tegen lidmaatschap niet bijzonder goed georganiseerd is. Twee campagnegroepen strijden erom tot de officiële campagne tegen EU-lidmaatschap te worden benoemd door de Britse Kiescommissie. Aan de ene kant is dat de voornamelijk uit Conservatieven bestaande Vote Leave en aan de andere kant Grassroots Out (GO!), waar de UK Independence Party een dikke vinger in de pap heeft. Krachten bundelen lukt hun niet: persoonlijkheden liggen elkaar niet en hun visie over de campagnestrategie verschilt te veel.

De liberale vrijhandelaren hebben zich min of meer verenigd in Vote Leave. Zij vinden dat de EU het VK belemmert in haar handel met de rest van de wereld en willen graag loskomen om de wereldzeeën weer te gaan bevaren. De protectionisten verzamelen zich rond GO! en willen de campagne focussen op de grote aantallen immigranten. Die zouden via de EU makkelijk naar het VK kunnen komen en slecht zijn voor banen en salarissen van Britten. Zij willen uit de EU om de grenzen dicht te kunnen gooien. In beide kampen steggelen ze over de precieze toekomstige VK-relatie met de EU, bijvoorbeeld de Europese Economische Ruimte in of een apart vrijhandelsverdrag, net als Canada.

Het enige waarover die verschillende stromingen het al die jaren eens waren, was dat er een referendum moest komen. Daar konden ze allemaal achter gaan staan en zo leken ze een sterk front. De discussie over wat er moest gebeuren als het referendum er daadwerkelijk zou komen, tja, die was voor later. Het jarenlang negeren van die fundamentele meningsverschillen over hoe het VK verder moest buiten de EU gaat hun nu opbreken.

Stronger In

De campagne voor het lidmaatschap, Britain Stronger in Europe, is daarentegen beter georganiseerd, heeft haar verhaal op orde en bouwt langzaamaan een campagnemachine op. Alle politieke partijen, individuen en bedrijven die voor zijn, hebben zich achter deze officiële campagne geschaard. Natuurlijk zijn er hier en daar meningsverschillen en niet iedereen voert even enthousiast campagne. Er is echter een besef dat men over dit soort zaken heen moet stappen in naam van het grotere doel. Zo vindt Labour-leider Jeremy Corbyn eigenlijk dat de EU te veel gedomineerd wordt door het grootkapitaal, maar hij weet dat hij er intern niet mee weg komt als hij dat voor het voetlicht brengt. Dus schaart hij zich schoorvoetend achter Stronger In.

Het grote publiek krijgt er echter tot nu toe nog niet veel van mee. Het bredere debat over de voor en tegens van lidmaatschap moet zich nog ontvouwen – waarschijnlijk pas nadat er een officiële tegen-campagne is aangewezen, begin april, en beide kampen het voetvolk hebben opgebouwd om langs de deuren te gaan.

Ondertussen zal de Stronger In-campagne de verschillen in het Leave-kamp genadeloos uitbuiten om te laten zien dat de ‘Leavers’ niet weten waar ze het over hebben. De conflicterende visies en vage beloftes over een toekomst buiten de EU zullen worden afgetekend als een enorm risico. Dat dat werkt heeft men geleerd in het Schotse onafhankelijkheidsreferendum. De eerdergenoemde akkefietjes bewijzen dat al want, zoals politiek commentator van de Observer Andrew Rawnsley recent zei, als je klaagt over de campagne van je tegenstanders, ben je aan het verliezen.