De lol van lekken gaat eraf

Jos Heymans was 21 jaar lang parlementair verslaggever en daarnaast voorzitter van de Parlementaire Persvereniging.

Toen Frits Wester op woensdag 15 september 2004, een kleine week voor Prinsjesdag, op tv met de Miljoenennota wapperde, ging er een lichte schok door politiek Den Haag. Het was ongehoord en niet eerder vertoond! Niet zomaar een primeur, nee, de Miljoenennota openbaren. En ook nog eens zes dagen voor Gerrit Zalm als minister van financiën de stukken aan de Tweede Kamer zou aanbieden. Wester werd door andere media geïnterviewd over dit bravourestukje; het ANP kwam zelfs een foto maken van de verslaggever met in zijn hand het opzienbarende Kamerstuk.

RTL Nieuws zou het kunstje nog menigmaal herhalen. Maar die eerste keer; dat was een staaltje journalistiek vakwerk. Nooit eerder was het voorgekomen dat de Miljoenennota door een lek in het politieke circuit in zijn geheel op straat lag. Het was wel eerder gebeurd dat Prinsjesdag-nieuws voortijdig bekend werd, onder meer door schending van het embargo.

Toenmalig Volkskrant-journalist Henri Faas werd zelfs enkele maanden de toegang tot de Kamergebouwen ontzegd omdat hij kabinetsvoorstellen uit de Miljoenennota voortijdig had gepubliceerd. Maar hier was geen sprake van embargoschending of lekkende Kamerleden. Faas had met reduceren en deduceren een analyse gemaakt van de kabinetsplannen, daarbij geholpen door een enkele opmerking van bewindslieden. Zijn kennis van de politiek zorgde ervoor dat zijn verhaal klopte als een bus.

Het lek boven tafel

Maar publicaties als gevolg van lekken is een ander verhaal. Het kabinet heeft er in de afgelopen twintig jaar alles aan gedaan om voortijdige publicaties te voorkomen. De stukken werden aanvankelijk dagen eerder aan alle Kamerleden toegezonden, zodat ze zich goed op het debat konden voorbereiden. Die voorinzage werd teruggebracht tot fractievoorzitters en financieel specialisten; het mocht niet baten.

De groep van mensen die kennis hadden van de kabinetsplannen was te groot. Beleidsmedewerkers, voorlichters, politiek assistenten, leveranciers van cijfers als het Centraal Planbureau en het Sociaal Cultureel Planbureau; allemaal beschikten ze wel over een deel van de informatie uit de Miljoenennota.

Hilarisch was de poging van het kabinet-Balkenende II om verschillende versies van de Miljoenennota te versturen, zodat een eventueel lek gemakkelijk kon worden achterhaald. In een van die versies werd gemeld dat het voorgenomen rookverbod niet zou gelden voor vice-premier Johan Remkes wegens diens niet te stuiten verslaving. Het was te doorzichtig; geen journalist trapte erin.

Het is maar één keer gelukt om het lek boven tafel te krijgen, door een stommiteit op de redactie van RTL Nieuws. Het kabinet had in de Miljoenennota watermerken aangebracht; in elk exemplaar stond de naam van de fractie die het stuk had ontvangen. RTL had de stukken op de website geplaatst, in de overtuiging dat het watermerk onzichtbaar was gemaakt. Slimme ict-jongens waren erin geslaagd het watermerk te traceren: PvdA. Omdat bij de sociaaldemocraten alleen de fractievoorzitter, de vicefractievoorzitter en de financieel woordvoerder over de Miljoenennota beschikten en de leiding van de fractie nadrukkelijk had verklaard niet te hebben gelekt, bleef alleen financieel woordvoerder Paul Tang over. Hij bekende en raakte tijdelijk het woordvoerderschap kwijt.

Druppelsgewijs

Wie het meest lekt – en ook nog eens zonder gevolgen – zijn de bewindslieden zelf. Zij kunnen zich niet bedwingen om goed nieuws vast te houden tot Prinsjesdag. Jan Peter Balkenende en Wouter Bos vertelden in een gezamenlijke persconferentie dat de verhoging van de btw niet doorging. Het was Prinsjesdag-nieuws dat drie weken voor het verschijnen van de Miljoenennota en in strijd met geldende afspraken bekend werd gemaakt. Sindsdien wordt er weinig geloof gehecht aan de boosheid van het kabinet, als er weer eens wordt gelekt.

De lol van het lekken, vooral bij journalisten, is eraf. Het merendeel van de voornemens wordt in de aanloop naar Prinsjesdag door het kabinet druppelsgewijs naar buiten gebracht. Al begin augustus kennen we de koopkrachtplaatjes voor het nieuwe begrotingsjaar. Dreigen bepaalde groepen erop achteruit te gaan, dan heeft het kabinet nog weken om dat ongedaan te maken. Zo wisten we al in augustus dat de koopkrachtachteruitgang van ouderen zou worden gerepareerd.

Het heeft gezien de ontstane praktijk geen enkele zin meer om de kabinetsbesluiten die al in de zomer zijn genomen, geforceerd op te houden tot de derde dinsdag van september. Doe wat het kabinet het hele jaar door doet: kabinetsbesluiten meteen bekendmaken als ze genomen zijn. De Parlementaire Pers Vereniging PPV) pleit er al jaren voor, maar de oproep aan kabinet, het overleg met de RVD; het is allemaal aan dovemansoren gericht.

Mocht het er ooit alsnog van komen, dan betekent dat wel een andere aanpak van de troonrede. De koning zou in de troonrede moeten ingaan op de actuele staat van het land en de weg die het kabinet wil inslaan.

Aan een opsomming van oud nieuws is geen behoefte. En dat moet je de koning ook niet aandoen.