Een problematisch voorzitterschap ontwijken: de (on)mogelijkheden

vrijdag 2 juni 2023, 9:00, analyse van Casper van Vliet

DEN HAAG (PDC) - Het Europees Parlement ziet het voorzitterschap van de Europese Unie van Hongarije niet zitten. Het idee dat de regering-Orbán een belangrijke politieke rol zou krijgen in de EU roept weerstand op. Dat was de boodschap van een resolutie die gisteren is aangenomen door het EP. Eerder deze week stelde minister Hoekstra: "dat ongemak voelen we allemaal" en ook een meerderheid van de Tweede Kamer lijkt tegen het EU-voorzitterschap van Hongarije te zijn. Ook uit andere lidstaten komen bezorgde geluiden.

Dat betekent niet dat Hongarije het voorzitterschap zomaar ontnomen zal worden vanaf 1 juli 2024. Daar is politiek meer voor nodig dan een resolutie.

Wat houdt het voorzitterschap in?

Ieder half jaar is een andere lidstaat voorzitter van de Europese Unie. Of beter gezegd: dat land zit de vergaderingen van de Raad van Ministers voor. Dat brengt twee privileges met zich mee.

1.

De voorzitter stelt de agenda op. Veel van die agenda betreft de behandeling van door de Commissie ingebrachte wetgevingsvoorstellen, maar een land kan wel degelijk eigen accenten aanbrengen en bepalen welke voorstellen en onderwerpen het prioriteit geeft.
2.

Het voorzittende land leidt de onderhandelingen in de Raad en onderhandelt namens de Raad met het Europees Parlement over wetgeving. Een land wordt geacht zich bescheiden en neutraal op te stellen maar een eigen stempel drukken kan wel, en is ook in het verleden wel gebeurd.

Verder vertegenwoordigt het voorzittende land de Europese Unie internationaal op ministerieel niveau. Het is daarmee een stukje van het visitekaartje van de Europese Unie.

Waarom zou een Hongaars voorzitterschap een probleem zijn?

Er zijn veel zorgen over de manier waarop Hongarije omgaat met de rechtsstaat en hoe het is gesteld met de democratie in het land. Er lopen strafprocedures, en Hongarije kan op dit moment ook geen aanspraak maken op miljarden aan EU-gelden uit het coronaherstelfonds omdat de rechtsstaat er niet op orde is.

Een land dat er zo aan toe is zou volgens het EP geen geschikte of waardige voorzitter zijn.

Hoezo wordt Hongarije voorzitter?

Per tourbeurt wordt ieder land voorzitter van de Raad. Dat is in de Europese verdragen zo afgesproken (het concept in artikel 16 lid 9 VEU, hoe in artikel VwEU 236). Als ieder land een keer voorzitter is geweest begint de cyclus weer opnieuw. Welk land wanneer voorzitter wordt is in raadsbesluit 2016/1316 vastgelegd. Het huidige rooster loopt tot en met 2030.

Wat kan het Europees Parlement doen?

Aan wanneer Hongarije voorzitter wordt, kan het Europees Parlement niets veranderen. Dat is een besluit van de Europese Raad. Mocht het EP daar ongelukkig mee zijn dan zou ze ook moeten bedenken dat het EP ook niet wil dat de lidstaten invloed hebben op hoe zij hun zaakjes regelen. Niemand zit op zo'n discussie te wachten.

Tijdens het debat in het Europees Parlement over het Hongaars voorzitterschap stelde de Nederlandse Europarlementariër Sophie in't Veld (D66) voor dat het Europees Parlement niet mee moet doen met alle evenementen en 'glitter en glamour' die normaliter met een voorzitterschap gepaard gaan. Dat zou het prestige van het Hongaarse voorzitterschap een knauw geven.

Een meer verregaande stap zou zijn om het voorzitterschap in het wetgevende proces zo veel mogelijk te negeren. Dat lijkt een onhaalbare kaart; het hele wetgevingsproces zou in het ergste geval een half jaar stil komen te liggen. Sommigen denken dat dat wel meevalt; door de wisseling van Parlement en Commissie wordt er minder wetgeving behandeld. Echter, de benoeming van de nieuwe Europese Commissie staat ook op de kalender voor de tweede helft van volgend jaar. Het EP kan een nieuwe Commissie niet om die reden laten bungelen.

Wat kan de Raad doen?

De Raad van Ministers zou een voorstel kunnen doen aan de Europese Raad om het besluit te wijzigen. Hongarije van de kalender af halen kan niet volgens het verdrag, maar Hongarije later indelen kan wel. De kans bestaat dat er over een paar jaar een andere regering zit. Eentje die de rechtsstaat wel eerbiedigt. Het zou uniek zijn - het rooster is eerder enkel en alleen aangepast als er nieuwe lidstaten bijkwamen en toen het Verenigd Koninkrijk uit de EU stapte. Vooralsnog lijkt er geen meerderheid onder de lidstaten te zijn om het rooster aan te passen, en is er een gekwalificeerde meerderheid nodig om een wijziging er door heen te krijgen.

Het voorzitterschap uitkleden door bevoegdheden anders te verdelen zal niet gebeuren. Dat heeft gevolgen voor de positie van de Raad binnen de Europese institutionele verhoudingen. Bijna iedere denkbare aanpassing verzwakt de Raad en daarmee de positie van alle lidstaten in de toekomst. Lidstaten zullen gaan morren maar gaan niet aan hun eigen stoelpoten zagen.

En nu?

Vast staat dat Hongarije op enig moment voorzitter van de EU gaat worden. Heel misschien wordt het voorzitterschap uitgesteld, maar het is gissen of lidstaten zich daar aan willen wagen.

Het Europees Parlement kan aan het gegeven dat Hongarije voorzitter wordt niet veel veranderen. Het kan het prestige van het voorzitterschap proberen uit te kleden, maar de wetgevingsmachine stil leggen uit onvrede lijkt voor nu een stap te ver.