Congreslid verwijderd in de VS, kan dat onze Tweede Kamerleden overkomen?

Op 1 december 2023 heeft het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden het Republikeinse congreslid George Santos verwijderd. Al snel na zijn verkiezing in 2022 bleek George Santos gelogen te hebben over zijn behaalde opleidingen, zijn werkervaring en zijn familieachtergrond. Hoewel er al eerdere pogingen zijn gedaan om hem uit het Huis van Afgevaardigden te verwijderen waren die altijd onsuccesvol.¹⁾

De Amerikaanse grondwet geeft het Huis uitdrukkelijk de bevoegdheid om zijn eigen leden te bestraffen en te verwijderen. Art. I, sectie 5, clausule 2 bepaalt:

“Each House may determine the Rules of its Proceedings, punish its Members for disorderly Behaviour, and, with the Concurrence of two thirds, expel a Member”.

Wat opvalt met betrekking tot de verwijdering van een lid uit het Huis van Afgevaardigden, is dat er enkel een procedurele eis gesteld wordt, namelijk dat een tweederdemeerderheid binnen het Huis behaald moet worden. Er worden verder geen inhoudelijke eisen gesteld.

Uit de parlementaire geschiedenis blijkt dat de inhoudelijke standaard die het Huis zichzelf aanmeet zeer hoog is. Recente gevallen van verwijdering of waarin de afgevaardigde zelf aftrad voordat verwijdering kon plaatsvinden, gebeurden slechts nadat het congreslid strafrechtelijk was veroordeeld of schuld had bekend binnen een strafrechtelijke procedure.²⁾

Aangezien George Santos niet strafrechtelijk veroordeeld is en ook geen schuld heeft bekend binnen een strafrechtelijk onderzoek, was er nooit een tweederdemeerderheid om hem te verwijderen. Door de aantijgingen kwam deze zaak wel voor te liggen bij de Committee on Ethics, die vervolgens een Investigative Subcommittee heeft ingesteld om de aantijgingen jegens George Santos verder te onderzoeken.

Op 14 november 2023 kwam de Committee on Ethics met een rapport waarin de onderzoeksresultaten van de Investigative Subcommittee werden bevestigd. De conclusie: geen enkel bewijs dat zijn levensverhaal, zoals hij dat zelf heeft geschetst, ook maar enigszins waar is. Waarschijnlijk nog belangrijker is de conclusie dat er substantieel bewijs is dat hij federale strafrechtelijke wetgeving en de gedragsregels van het Huis van Afgevaardigden heeft overtreden.³⁾

Er zou onder andere sprake zijn van wijdverbreide schendingen van federale wetgeving met betrekking tot campagnefinanciering.⁴⁾ In de rapporten staan echter geen aanbevelingen aan het Huis voor de op te leggen sanctie, enkel dat het aan het Huis zelf is om acties te ondernemen die het geschikt en noodzakelijk acht.⁵⁾ De voorzitter van de Committee on Ethics, de republikeinse afgevaardigde Michael Guest, heeft echter een resolutie tot verwijdering ingediend. Deze resolutie is vervolgens aangenomen met 311 tegen 114 stemmen.

Heeft het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden zichzelf nu een nieuwe standaard aangemeten? Wellicht. George Santos is nog niet strafrechtelijk veroordeeld en hij heeft geen schuld bekend voor het plegen van strafbare feiten. Aan de andere kant toonde het rapport van de Investigative Subcommittee wel aan dat er substantiële aanwijzingen zijn dat hij federale regelgeving omtrent campagnefinanciering heeft overtreden. Bovendien stond hij al veel langer onder druk door de leugens die hij verspreid zou hebben over zijn eigen achtergrond.

In Nederland heeft de Tweede Kamer geen vergelijkbare bevoegdheid. De zwaarste sanctie die de Tweede Kamer kan nemen jegens één van zijn leden is een schorsing van het lid voor ten hoogste dertig dagen, bovendien mag een geschorst Kamerlid nog steeds stemmen.⁶⁾ Waarom is verwijdering van Kamerleden niet mogelijk in Nederland?

Uit de Nederlandse parlementaire geschiedenis blijkt dat minister De Wilde bij de grote grondwetswijziging uit 1938 een voorstel heeft gedaan om verwijdering van Kamerleden mogelijk te maken bij gewone meerderheid “indien zij een streven tot uitvoering zouden brengen, gericht op verandering van de bestaande rechtsorde met toepassing of bevordering van onwettige middelen”.⁷⁾

Het bezwaar tegen een dergelijke regeling was dat Kamerleden niet in staat zouden zijn om een objectief oordeel te vellen of deze grens wel of niet overschreden zou zijn in concrete gevallen.⁸⁾ Het voorstel van minister De Wilde heeft het dan ook niet gehaald.

Het bezwaar van destijds lijkt mij nog steeds relevant. Je wilt voorkomen dat parlementariërs worden verwijderd omdat dit een groot gedeelte van het parlement politiek goed uitkomt. Dit risico is in Nederland een stuk groter dan in de VS. In de VS zijn er slechts twee politieke partijen en sinds 1979 heeft geen van deze politieke partijen een tweederdemeerderheid behaald in het Huis van Afgevaardigden.

Dit zorgt ervoor dat er altijd steun nodig is vanuit de partij van de afgevaardigde tegen wie een resolutie tot verwijdering is ingediend. Bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen hebben vijftien verschillende lijsten minimaal één zetel behaald en de grootste partij heeft slechts ongeveer een kwart van het aantal zetels behaald. Dit zorgt ervoor dat steun vanuit de partij van het gewraakte Kamerlid nooit nodig zal zijn. Potentiële politieke opponenten zouden veel meer macht hebben in Nederland dan in de VS.

Een vergelijkbare regeling treffen als in de VS lijkt mij dus geen goed idee. Wat kan er wel gedaan worden om Kamerleden te bestrijden die leugens verspreiden over hun eigen achtergrond zoals George Santos in de VS heeft gedaan? Men zou de oplossing kunnen zoeken in de Openbare registers van de Tweede Kamer.

Op dit moment hebben slechts acht Kamerleden voormalig beklede functies laten registreren.⁹⁾ De Tweede Kamer zou zichzelf op kunnen leggen dat voormalig beklede functies ook geregistreerd moeten worden en dat sancties worden opgelegd als dit niet gebeurt. Dit zou vervolgens uitgebreid kunnen worden door ook kandidaat-Kamerleden te verplichten om hun huidige en voormalig beklede functies op te geven.

Dit is uiteraard geen magic bullet, maar het zorgt er wel voor dat het voor ieder (toekomstig) Kamerlid duidelijk is dat het ophangen van een fictief levensverhaal onaanvaardbaar is.

Bas Pasterkamp is docent-promovendus publiek recht aan de Universiteit Maastricht.

• 1) 

  Zie bijvoorbeeld: ‘House measure to expel indicted GOP Rep. George Santos fails’, edition.cnn.com, 2 november 2023.
• 2) 

  S.J. Pasterkamp, ‘Liegend de Tweede Kamer in: bestaan er voldoende waarborgen tegen een Nederlandse George Santos?’, NJB 2023/1956, afl. 27, p. 2262 – 2265.

3)Committee on Ethics, Report of the Committee on Ethics in the matter of allegations relating to representative George Santos, 14 november 2023, p. 2 – 3; Investigative Subcommittee, Report of the Investigative Subcommittee in the matter of allegations relating to representative George Santos, 9 november 2023, p. 10 – 51

Committee on Ethics, Report of the Committee on Ethics in the matter of allegations relating to representative George Santos, 14 november 2023, p. 3.

• 6) 

  Art. 11 sub c Regeling Toezicht en handhaving Gedragscode Leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.

taalaan("en")7)taaluit J. Dassen, De Grondwetsherziening 1938, Maastricht: N.V. Leiter-Nypels 1938, p. 186 en J. Gijsenbergh, Democratie en Gezag Extremismebestrijding in Nederland 1917 – 1940, 2016, p. 117.

• E. 

  Tanja, Goede politiek: De parlementaire cultuur van de Tweede Kamer, 1866 – 1940, Boom 2011, p. 204 – 206.
• 9) 

  Openbare registers Nevenfuncties, tweedekamer.nl, 31 oktober 2023.