N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Een stabiel middenkabinet?
Vooruitblik naar de kabinetsformatie – 30 oktober 10:30
Op weg naar een middenkabinet? Na de uitslag van de verkiezingen voor de Tweede Kamer lijkt de uitkomst voor de hand te liggen: een kabinet van de centrumpartijen D66 en CDA, aangevuld met VVD over rechts en GroenLinks-PvdA over links. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet – ondanks Jettens oproep tot ‘positivisme’.
Na alle rechtse politieke capriolen met en zonder Dick Schoof wordt de ‘terugkeer van het midden’ in Den Haag als een triomf gevierd. Het is inderdaad een markante trek van de verkiezingsuitslag: de oude, vertrouwde, klassieke bestuurspartijen rondom het centrum hebben met behulp van de kiezer hun oude positie heroverd. Samen zijn ze goed voor bijna tweederde van het totaal. Het komt niet in de buurt van wat PvdA, CDA en VVD in hun hoogtijdagen in de jaren ‘80 haalden. Maar het is - na alle nederlagen en vernederingen vanaf de eeuwwisseling - een fiks herstel.
Helemaal vanzelfsprekend is zo’n middenkabinet desondanks niet. Geluk bij een ongeluk: er is toch geen kloek rechts alternatief. In de nieuwe Tweede Kamer is er net geen meerderheid voor zo’n combinatie. Die eerste krachtproef wordt het nieuwe midden bespaard: het behoeft niet te kiezen tussen links en rechts.
Maar ook een middenkabinet garandeert geen stabiliteit. Anders dan de legende wil, kent Nederland geen traditie van stabiele middenkabinetten. Eigenlijk heeft het land nog nooit, althans niet de laatste vijftig jaar, een middenkabinet gehad. Vanaf Den Uyl is het land steeds vanuit het centrum over links of over rechts geregeerd. Vaak was het CDA dat achtereenvolgens met VVD en PvdA in zee ging. Ook Rutte regeerde afwisselend over links of rechts. Een breed kabinet waarin zowel links als rechts vertegenwoordigd was, is er eigenlijk nooit geweest. Of het zou het tweede kabinet onder leiding van Mark Rutte [VVD en PvdA] moeten zijn. En Paars was altijd te veel een buitenbeentje, alleen al omdat het het christendemocratisch centrum welbewust buiten de deur hield.
Dat het midden stabiliteit oplevert, is al evenzeer een mythe. Sterker nog: zo stabiel belooft een middenkabinet anno 2025 niet te zijn. Tussen de partijen rondom het centrum bestaan grote, scherpe verschillen. En echt niet alleen over asiel en immigratie. Onderschat de verschillen binnen het nieuwe motorblok D66-CDA niet - over medisch-ethische kwesties, over onderwijs. De VVD zal, zelfs na het vertrek van Timmermans, met de grootste weerzin in een coalitie met GroenLinks-PvdA stappen. De aangeslagen linkse combinatie zal erop gebrand zijn om het verlies inhoudelijk te compenseren. Wat zo’n coalitie misschien wel het meest bedreigt, is interne verlamming.
En dan is de druk vanaf de extreme rechterflank nog niet meegerekend. Wilders komt weliswaar verzwakt terug in de nieuwe Kamer, maar JA21 en Forum zullen dat gat met veel misbaar opvullen.
Een middenkabinet van D66, CDA, VVD en GroenLinks-PvdA zal een strategische combinatie ter wille van een meerderheid zijn – niet een logische combinatie op basis van natuurlijke ideologische, zelfs niet programmatische verwantschap.
De ‘terugkeer van het midden’ zou wel eens korter kunnen duren dan gedacht. Maar misschien verrast Jetten ons.
Den Haag, 30 oktober 2025