Geen vredesplan, maar een verdienmodel

Het oorspronkelijke 28-puntenplan om de oorlog in Oekraïne te beëindigen is geen aberratie van een Amerikaanse president die zich voor Poetins karretje laat spannen. Het plan is inderdaad een cadeau voor Poetin en een klap in het gezicht van Zelenski, zoals in de media benadrukt wordt. Dat is echter geen toeval of naïviteit. Het is namelijk ook een verdienmodel voor de Verenigde Staten. Tegenwoordig liggen de Amerikaanse en Russische belangen nagenoeg op één lijn. Het feit dat de scherpste kantjes sinds gisteren na een Europese interventie van het plan af lijken te zijn, doet daar niets aan af. Om pragmatische redenen buigt Trump af en toe een beetje mee met Europa om vervolgens steevast weer terug te veren richting Rusland. Het plan in zijn oorspronkelijke vorm toont ons de drijfveren van de regering Trump. Die drijfveren worden stelselmatig onderschat. Ze moeten echter doorgrond worden om toekomstige verrassingen te voorkomen.

Trumps buitenlandbeleid is veel consistenter dan het lijkt. Het is volledig in lijn met het beleid dat hij als vastgoedmagnaat reeds in 1990 schetste in een interview in Playboy. In dat interview spreekt hij zijn voorkeur uit voor 'sterke', autocratische leiders en financieel gewin en maakt hij gehakt van 'bondgenoten', omdat ze de VS 'naaien'. Vlak na de val van de Berlijnse Muur benadrukt Trump zijn minachting voor Gorbatsjov, die hij 'niet sterk genoeg' vindt, en zijn bewondering voor de gewelddadige manier waarop de Chinese regering de studentenopstanden op het plein van de Hemelse Vrede neersloegen. Volgens Trump toonde dat bloedbad 'de kracht van sterkte', wat hij contrasteert met de 'zwakke' VS. Naast hun voorliefde voor autocratisch leiderschap, delen Trump en Poetin ook een obsessie met hun land weer 'sterk' maken. Het Playboy interview gaat ook grotendeels over hoe Trump de wereld zou runnen als hij president zou worden, iets wat hij alleen zegt te overwegen als zijn land 'naar de knoppen' gaat. Het toekomstbeeld dat hij schetst, met het 'oog om oog, tand om tand' principe voorop, sluit tot en met de importheffingen aan toe naadloos aan bij zijn huidige beleid. Voor Trump is de wereld nog steeds een groot vastgoedimperium met winnaars en verliezers, waar keihard zakengedaan wordt.

Trumps 28-puntenplan is meer dan een wrange eis voor de capitulatie van Oekraïne, waarbij Rusland ook nog niet-bezette gebieden van de Donbas in handen krijgt, het Oekraïense leger aanzienlijk moet krimpen en de NAVO überhaupt niet verder mag uitbreiden. Het is een cynisch verdienmodel om winst te behalen over de rug van een bezette mogendheid. Terwijl Europa volgens het plan 100 miljard dollar moet investeren in de wederopbouw van Oekraïne, krijgt Amerika 50% van de winst. Niet de agressor, Rusland, maar de Oekraïense bondgenoot, Europa, moet de facto voor herstelbetalingen zorgen. Het Kremlin moet slechts 100 miljard dollar aan bevroren Russische tegoeden investeren, die door Poetin allang als verloren werden beschouwd. De rest van de bevroren tegoeden worden onderdeel van een Russisch-Amerikaans 'investeringsfonds' onder leiding van Trump voor het 'versterken van betrekkingen en het vermeerderen van gemeenschappelijke belangen' – tussen de VS en Rusland wel te verstaan.

De vergelijkingen met de conferenties in München 1938 of Jalta in 1945 schieten tekort. Niet alleen wordt Oekraïne in de uitverkoop gedaan en de wereld tussen Rusland en de VS verdeeld, maar tegelijkertijd komt Trump aan het hoofd van een 'vredesberaad', dat het initiatief neemt tot 'sancties' voor 'schendingen' van dit plan. Let wel: terwijl Rusland volgens dit plan met volledige amnestie weer onderdeel wordt van de internationale gemeenschap, kan eenieder die het schendt – dus ook Europa of Oekraïne – door Trump worden gesanctioneerd. Zo probeert Trump met dit plan ook Europa en Oekraïne onder Amerikaanse supervisie te stellen. Oekraïne en Europa staan niet buitenspel. Ze worden gereduceerd tot kleine pionnetjes in een veel groter spel.

Wat wel buiten spel staat bij dit plan is diplomatie. Het plan is onderhandeld door het Russische hoofd van het staatsbeleggingsfonds, Kirill Dmitriev, en Trumps zogeheten 'vredesgezant', Steve Witkoff, een vastgoedmagnaat. De Russische minister van buitenlandse zaken, Sergei Lavrov, schitterde door afwezigheid. Zijn Amerikaanse collega, Marco Rubio, noemde het plan aanvankelijk een Russisch 'wensenlijstje' dat niet door de VS was goedgekeurd. Vervolgens moest hij dat op X weer ontkennen. Het was niet Rubio, maar vicepresident JD Vance, een doorgewinterd MAGA-ideoloog, die Zelenski vrijdagochtend belde om hem uit te leggen dat Oekraïne dit plan maar beter zou kunnen accepteren, omdat een alternatief nog erger zou zijn. En het was legerfunctionaris Daniel Driscoll, een goede vriend van Vance, die de NAVO-ambassadeurs op vrijdagavond dezelfde boodschap gaf. Dat gebeurde in een bijeenkomst die door de aanwezigen 'misselijkmakend' en een 'nachtmerrie' werd genoemd. Dat beviel Trump kennelijk zo goed dat Driscoll sinds zaterdag tot speciale gezant in Oekraïne is benoemd, waarbij de pro-Oekraïense Keith Kellog definitief op een zijspoor is gezet. Ook Driscoll heeft geen achtergrond in diplomatie, maar in financiën.

Genève was tijdens de Koude Oorlog nog het podium voor serieuze diplomatieke onderhandelingen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Het is nu het podium voor een grillige farce waarbij Oekraïne met steun van Europa de Verenigde Staten tot concessies probeert te bewegen, terwijl Poetin wederom in zijn vuistje lacht. In het oorspronkelijke plan wordt de VS niet als onderdeel van de NAVO, maar als bemiddelaar tussen de NAVO en Rusland gepositioneerd. We moeten ons dan ook niet blindstaren op de vraag of de Verenigde Staten wel of niet de iure onderdeel van de NAVO blijft. De fundamentele vraag is wiens bondgenoot de VS de facto is. In 1990 veegt Trump in Playboy al de vloer aan met bondgenoten. Vance stak zijn afkeer voor Europa tijdens de veiligheidsconferentie in München in februari dit jaar ook niet onder stoelen of banken. Dit is geen nieuwe Koude Oorlog. Dit is een cynisch geopolitiek spel waarbij ook Europa niet aan tafel zit, maar op het menu staat. Het is een doelbewuste poging van Trumps MAGA-regering om Amerika groot te maken, Oekraïne klein, Rusland sterk en Europa zwak. In die poging wijken diplomatie en internationaal recht voor financieel gewin en het recht van de sterkste.

Laurien Crump is onderzoeker en buitenlandexpert aan het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen