N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Veiligheidsstrategie of oorlogsverklaring? De Amerikaanse aanval op het liberaal-democratische Europa
De teerling is geworpen. De 'pax Americana' is voorbij, zoals de Duitse bondskanselier – in tegenstelling tot de meeste Europese leiders – hardop durfde te constateren.1) De Amerikanen hebben Europa definitief de bons gegeven. De National Security Strategy van de VS is niet alleen “The Longest Suicide Note in American History”,2) maar ook de meest pijnlijke scheidingsverklaring in de Europese geschiedenis. Als Vance zijn toespraak op de veiligheidsconferentie in München, de ruzie met Zelensky in de Oval Office, de telefoontjes tussen Trump en Poetin, de Alaskatop en het 28-puntenplan nog niet voldoende tekenen aan de wand waren, dan zou de National Security Strategy toch een wake-up call moeten zijn: de Amerikaanse liefde voor het liberaal-democratische Europa is voorgoed voorbij. Europa is in Amerikaanse ogen zwak, slachtoffer van “civilisational erasure”, en de Europese Unie “ondermijnt politieke vrijheid en soevereiniteit”.3) Tegelijkertijd is de National Security Strategy een liefdesverklaring. Een liefdesverklaring aan rechtspopulisme, aan big tech, en aan alle krachten die het liberaal-democratische Europa ondermijnen. Het onverhulde enthousiasme van het Kremlin over dit Amerikaanse document spreekt boekdelen.
Deze 'strategie' is daarmee ook een oorlogsverklaring aan het liberaal-democratische Europa. Het ‘traditionele gezin’, een afkeer van de Europese Unie en migranten, en een liefdesverklaring aan autocraten vormen de bouwstenen voor een veiligheidsstrategie. In deze cultuuroorlog staan de Russen en de Amerikanen aan de ene kant en het liberaal-democratische Europa aan de andere. De Amerikanen verheffen het tot integraal onderdeel van hun veiligheidsstrategie om ‘patriottische partijen’ – lees: rechts-populistische – te steunen. Dit is geen loze kreet. Ze doen het al. De Amerikanen hebben de rechts-populistische president van Polen, Nawrocki, mede in het zadel geholpen. Vance heeft de extreemrechtse Alice Weidel (AfD) op de veiligheidsconferentie in München openlijk gesteund, aan de vooravond van de Duitse verkiezingen nota bene. Elon Musk heeft – toen nog als adviseur van Trump – een reisje naar het Verenigd Koninkrijk gemaakt om Nigel Farage een steuntje in de rug te geven, en niet zonder resultaat: Reform UK staat nu bovenaan in de Britse peilingen. Een historisch dieptepunt, en tot voor kort ondenkbaar. En hoe zat het eigenlijk met het onderonsje tussen Trump en Wilders op de NAVO-top in Den Haag in juni? Behalve Poetin, zullen ook Geert Wilders, Marine le Pen, Alice Weidel, Nigel Farage, Robert Fico en Viktor Orban een vreugdedansje hebben gedaan. Deze rechts-radicale as ondermijnt het Europa zoals we dat kennen fundamenteel. Daarom is veiligheidsstrategie levensgevaarlijk.
Als we ons zorgen maken over Russische inmenging in Europese verkiezingen, dan voeren we een achterhoedegevecht. Daar zijn we op bedacht. Maar hoe kunnen we ons weren tegen Amerikaanse inmenging in Europese verkiezingen? Waar de Russen het nog via een achterdeurtje doen, zetten de Amerikanen het zwart op wit. Geen wonder dat Trump en Poetin het zo goed met elkaar vinden. Een Europa waarin Farage, Le Pen en Wilders aan de knoppen zitten, is niet irreëel. We moeten dat gevaar onder ogen zien en niet onze kop in het zand steken. De primaire reactie op de National Security Strategy was echter een collectieve kramp. Kaja Kallas erkende dat Europa vooral wat meer 'zelfvertrouwen' moest hebben en benadrukte dat Amerika nog steeds Europa’s grootste bondgenoot was.4) Premier Schoof echode haar woorden in een Tweede Kamerdebat op dinsdag 16 december. In reactie op vragen van Laurens Dassen (Volt) antwoordde hij met een “procedureantwoord […] omdat de minister van Buitenlandse Zaken heeft aangegeven dat hij volgens mij in januari met een reactie komt, via een brief”.5) Het op initiatief van Volt aangevraagde debat over de Nationale Veiligheidsstrategie vindt pas plaats na de kerstvakantie.
Op de dag dat Zelensky in de Tweede Kamer voor de toekomst van zijn land vocht, capituleerde het kabinet voor Amerikaans pestgedrag. Terwijl Zelensky zei te vechten voor de Europese waarden, blijken meerdere Europese regeringsleiders, waaronder de onze, volstrekt handelingsverlegen in antwoord op een Amerikaans document dat de oorlog verklaart aan precies die waarden. Geen wonder dat Zelensky zo’n terneergeslagen indruk maakte. Terwijl hij voor de bühne steeds maar weer dank moet betuigen aan de Amerikanen, weet hij heel goed dat de huidige Amerikaanse regering zijn ziel allang aan Rusland heeft verkocht. De zogeheten ‘vrede’ die Trump wenst te bewerkstelligen ziet er weliswaar iets minder ontluisterend uit dan het oorspronkelijke 28-puntenplan, maar ook in de huidige versie toont de Amerikaanse aard zich: terwijl Europa de troepen mag leveren en de kolen uit het vuur mag halen, zal Trump aan de touwtjes trekken via een ‘mechanisme’ om de ‘vrede’ te handhaven. De volstrekt vage ‘veiligheidsgaranties’ gebruikt Trump als drukmiddel om Zelensky te dwingen om nog voor de kerst te tekenen bij het kruisje. Kortom: Europa laat zich wederom voor het Amerikaanse karretje spannen. Dat is inderdaad zwak.
Wat dat betreft had Vance gelijk bij de Veiligheidsconferentie in München. De vijand komt van binnenuit. Onze grote Amerikaanse 'bondgenoot' heeft de Europese waarden sneller in de prullenbak kunnen doen met een document, dan onze vijand Poetin met de grootschalige invasie in Oekraïne. Om een vuist te maken tegen Poetin, zal Europa zich veel assertiever moeten opstellen tegenover Trump. In de wandelgangen zeggen sommige Europese diplomaten al tegen elkaar dat we moeten uitspreken dat we inderdaad niet meer onze waarden delen met de Verenigde Staten. Onder het kopje “Promoting European Greatness” wordt in de National Security Strategy stap voor stap uitgelegd hoe Trump en consorten de liberaal-democratische fundamenten onder Europa vandaan willen halen. Ook in Nederland hebben we ervaren wat de ruk naar rechtspopulisme behelst. Terwijl een Kamermeerderheid heeft ingestemd met op Amerikaanse leest geschoeide maatregelen, zoals een Antifa-motie en het strafbaar stellen van illegaliteit, en DigiD in Amerikaanse handen komt, is Trump volgens recente bevindingen van Politico degene die achter de schermen Europese leiders onder druk zet om op de EU-top vandaag tegen het gebruik van de bevroren Russische tegoeden te stemmen.6) Die had Trump zich in het 28-puntenplan immers al toegeëigend voor een investeringsfonds in Oekraïne onder Amerikaanse leiding, met 50% van de winst voor de Verenigde Staten. Als Europa echt op eigen benen wil staan, moet het niet langer alles wat de Amerikanen zeggen met de mantel der liefde bedekken. We hebben gezien wat “Make America Great Again” in de praktijk betekent. Dat is ook ons voorland, als we weigeren te beseffen dat de liefde niet langer wederzijds is.
Laurien Crump is onderzoeker en buitenlandexpert aan het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen