Politiek Schaakspel om de Nieuwe Klimaatcommissaris in het EP

“Steun Europarlement voor Hoekstra nog onzeker na klimaatexamen” kopte de media op 2 oktober. Na een drie uur durende openbare ondervraging was de steun van het Europees Parlement (EP) voor de nieuwe Klimaatcommissaris in de Europese Commissie onzeker. Op het eerste gezicht leek Hoekstra’s optreden in de hoorzitting vlekkeloos: hij was voorkomend sprak in het Frans, Duits en Engels, en zijn kennis maakte indruk na weken van intensieve voorbereiding. Toch was hij er niet in geslaagd om de milieucommissie volledig te overtuigen.

Politieke Toelatingsprocedures

In de Europese Unie zijn dit soort politieke sollicitatiegesprekken al sinds 1995 gebruikelijk voor elke nieuwe benoeming in de Europese Commissie. Ook voor andere niet-verkozen functies, zoals de Europese Ombudsman, de Europese Centrale Bank, en leden van de Europese Rekenkamer, worden hoorzittingen door het EP georganiseerd. Zo werd vorig jaar Stef Blok gehoord voordat hij werd benoemd als lid van de Europese Rekenkamer.

Deze hoorzittingen bieden het Europees Parlement twee manieren om democratische controle uit te oefenen op cruciale benoemingen binnen de Europese Unie: ten eerste, door goedkeuring te verlenen aan kandidaten die geschikt worden geacht, en ten tweede, door inzicht te krijgen in de beleidsplannen van de kandidaten en, indien mogelijk, deze te beïnvloeden. Het sollicitatiegesprek met Hoekstra was hier een uitstekend voorbeeld van.

Groene Geschiktheid

Om de geschiktheid voor de positie van klimaatcommissaris te kunnen beoordelen, moest Hoekstra een financiële verklaring (inclusief informatie over de belangen van zijn echtgenoot) en een CV aanleveren bij het EP.

Hoekstra doorstond de financiële integriteitstoets, en ook zijn CV openbaarde een indrukwekkende politieke achtergrond als voormalig CDA-leider en minister van Financiën en Buitenlandse Zaken. Op papier was hij zeker bekwaam. Toch waren het niet zozeer zijn competenties die vragen opriepen, maar zijn eerdere harde uitspraken jegens Zuid-Europese landen die aandrongen op Europese coronasteun. Ook zijn vroegere betrekkingen bij Shell en McKinsey wekten scepsis. Verschillende Europarlementariërs vroegen zich af of Hoekstra's consultancy-verleden wel samenging met de Europese klimaatambities. Tijdens de hoorzitting probeerde Hoekstra de twijfels over zijn groene geloofwaardigheid weg te nemen en benadrukte dat hij onafhankelijk zou opereren. In zijn antwoorden gaf Hoekstra aan dat hij wilde werken aan wereldwijde kerosineheffingen, maritieme heffingen en belastingen op fossiele brandstoffen.

Strategisch schaakspel

Hoewel Hoekstra zich zeer toegewijd toonde aan groene beleidsmaatregelen onthielden de Groenen en sociaaldemocraten hun steun. Voor zijn aanstelling waren de stemmen van juist deze politieke fracties nodig. Die konden daarmee een strategische positie in het politieke schaakspel rondom de klimaatagenda innemen. Deze agenda was het strijdtoneel geworden van een harde confrontatie tussen de christendemocraten en de fracties van de sociaaldemocraten en de Groenen. De Europese christendemocraten (EVP) besloten, uit angst voor de achterban en met de verkiezingen van 2024 in zicht, dat ze de ambitieuze Green Deal van de Frans Timmermans (S&D) slechts in sterk afgezwakte vorm steunden. Met de voordracht van christendemocraat Hoekstra, ter vervanging van Timmermans, hoopten zij op een commissaris die de klimaatambities van de Commissie zou kunnen vertragen. De nominatie riep dan ook bezorgde reacties op bij de sociaaldemocraten (S&D) en de Groenen (Groenen/EFA) in het Europarlement. Zij wilden juist voorkomen dat de ambitieuze klimaatplannen zouden worden afgezwakt.

Europarlementariërs Eickhout van de Groenen en Chahim van de sociaaldemocraten, beiden lid van de milieucommissie, stelden daarom harde vragen in Hoekstra’s hoorzitting. Ze wilden concrete beloften van de nieuwe klimaatcommissaris om zijn groene geloofwaardigheid te bewijzen. Tegelijkertijd was het risico van niet instemmen met zijn benoeming dat er geen nieuwe Klimaatcommissaris zou zijn, die op tijd klaar zou zijn voor de volgende klimaattop in Dubai begin december. Daarnaast dreigden de christendemocraten ook nog eens de sociaal democraat Marcos Šefčovič weg te stemmen, die de leiding over de Green Deal in de Commissie zou krijgen.

Politiek schaakmat

Om de twijfels over Hoekstra’s groene ambities weg te nemen, en het proces niet verder te vertragen, vroeg de milieucommissie Hoekstra zes aanvullende vragen schriftelijk te beantwoorden. Hoekstra had geen andere keuze dan toegeven aan de eisen van de Groenen en de sociaaldemocraten om zijn groene geloofwaardigheid te bewijzen. Hij deed vele toezeggingen, waaronder een belofte om de EU-broeikasgasuitstoot tegen 2040 met minstens 90 procent te verminderen en om een concreet plan voor de afbouw van fossiele subsidies te presenteren.

Dit nam de twijfels van de Groenen en sociaaldemocraten weg, die eindelijk groen licht konden geven voor de benoeming van de nieuwe Klimaatcommissaris. De christendemocraten, verrast door Hoekstra, die aanzienlijke groene beloften deed, konden hun eigen kandidaat niet afwijzen. Eickhout, die ze schaakmat had gezet, vertelde later aan de NOS: "We zijn trots op wat we hebben bereikt. In slechts twee weken tijd hebben we de hele agenda veranderd. De Commissie heeft zich nu gecommitteerd aan een ambitieuze groene agenda."

Vergroening

Drie weken na zijn benoeming gaf Hoekstra zijn visie tijdens de perspresentatie van het jaarlijkse Energierapport van de Commissie en verklaarde: “De EU moet dringend haar inspanningen opvoeren om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, vooral in de landbouwsector.” Het illustreert de miraculeuze metamorfose van een realistisch politicus naar een uitgesproken voorstander van een strenger klimaatbeleid.

Prof. dr. Anchrit Wille is bijzonder hoogleraar transities in de publieke sector aan de Universiteit Leiden. In haar onderzoek werkt ze op het grensvlak van bestuurskunde en politicologie.